طراحی پله در معماری

در این مقاله به موضوع طراحی پله در معماری میپردازیم. پله‌‌‌ها و فضای اطراف آن، بخش حساسی در ترکیب معماری ساختمان  به شمار می‌روند. عملکرد ‌آن در جهت دسترسی به طبقات مختلف زمانی معنا پیدا می‌کند که چگونگی این امر بلاواسطه قابل مشاهده باشد.

طراحی معماری پیوسته به روش‌‌‌ها و سیستم‌هایی نیازمند است تا پاسخگوی یک عملکرد مناسب باشد. پلکان وسیله معمول دسترسی در بین طبقات ساختمان است. به طور کلی در عالم مهندسی ساختمان و سازه‌های مختلف پله نقش حساس و تعین کننده‌‌ای دارند به طوری که درون ‌آن هیچ سازه‌ای را نمیتوان تصور کرد که مورد استفاده قرار گیرد.

پله‌‌‌ها را طوری باید ساخت که امکان دسترسی آسان، راحت و ساده را به بالا و پایین فراهم سازد. همچنین بالا رفتن از پله‌‌‌ها که برای اشغال سطح کمتری از کف در فضایی محدود متراکم می‌شوند نباید پر زحمت و دشوار باشد.

از طرف دیگر نقش حیاتی پله در برقراری ارتباطات بین واحدهای مختلف ساختمانی خصوصا از نظر ارتفاعی انکار ناپذیر بوده، به طوری که تقریبا بدون ‌آن هیچ گونه ارتباط ارتفاعی میسر نمی‌باشد.

در این مجموعه سعی شده خصوصیات ساختاری و زیباشناسی پلکان از قبیل انواع پله‌ها، نور پردازی، تناسبات و… در نظر گرفته شود.

در ابتدا در مورد انواع پله‌‌‌ها بر اساس پلان‌ها، جنسیت و کاربری ‌آن صحبت می‌شود. سپس مطالبی راجع به سیستم‌‌های ساختاری در اجرا نصب و جنسیت آن‌ها آورده شده است. هم چنین در مورد فضای پله و محاسبات در طراحی و استانداردهای پله نیز بحث می‌شود.

به امید اینکه این مجموعه توانسته باشد اطلاعات کافی و کاملی را در مورد پله‌‌‌ها و رامپ، این عناصر ساختمانی مهم را در اختیار علاقه مند‌آن قرار دهد.

تعریف پله

پلکان وسیله معمول دسترسی در بین طبقات ساختمان  است. پلکان را باید طوری ساخت که امکان دسترسی آسان، راحت، ساده و ایمنی را توسط ‌آن به بالا و پایین فراهم سازد.

پله به عنوان یک عنصر ارتباط عمودی نقش بسیار مهمی ‌‌دارد در موقع پایین یا بالا رفتن از پله نقطه دید ما نسبت به فضا دائم تغییر می‌کند و همین حرکت نوعی کنجکاوی را در ما ایجاد می‌کند و این سوال که در پایین (یا بالای) پله چه چیزی در انتظار من است؟

پله نیز علاوه بر خاصیت کاربردی دارای یک جنبه قوی روانشناسی و نمادین است و از این جهت می‌تواند با درب شباهت داشته باشد. پله راهی به بالا، به جایی برتر از مکان زندگی دنیوی است.

پله وسیله‌ای برای عروج است، صعود را باید پله پله طی کرد. عبدالحسین زرین کوب، نویسنده معاصر ایرانی در کتابش ملاقات و رسیدن به خدا را پله پله طی می‌کند. به این ترتیب پله می‌تواند وسیله‌ای برای القا و بیان عظمت در معماری باشد.

اگر بخواهیم نگاهی به تاریخچه پله بیندازیم، ابتدا از نردبان شروع می‌کنیم که اولین پلکان و کوتاهترین راه ارتباطی بین دو مکان غیر هم سطح است، که به علت یک سری مشکلات خاص خودش فاقد کیفیت فضایی یا معماری مناسب است.

سطح شیبدار نوع دیگری است که انتقال از طبقه‌ای به طبقه دیگر را به تدریج میسر می‌سازد و اختلاف ارتفاع را به آسانی از میان بر می‌دارد. به خاطر شیب ملایم، فضایی که برای سطح شیبدار در نظر گرفته می‌شود به طور قابل ملاحظه‌ای از فضای پله بزرگتر است.

عملکرد یک پلکان شکل ‌آن را معین می‌سازد و در ضمن به فضای در برگیرنده اش شکل می‌بخشد. در شکل دادن به یک پلکان مسائل مختلفی از جمله مسیر گردش پلکان، نیاز ‌آن به یک کاج پله -معمولاٌ عمودی -محل مناسب پلکان در نقشه همکف، ساختمان  و مصالح سهیم اند.

پلکان مارپیچ سبک رومانسک به صورت استوانه‌ای بود که تورفتگی خاصی را در طر ح بنا اشغال می‌کرد و یا به زور درون برج مدوری قرار داده می‌شد. این مدل هیچ نورگیری نداشت و طرز عمل ‌آن مثل یک دالان عمودی جهت حمل و نقل مردم به بالا و پایین بود.

در دوره گوتیک، پلکان توسط طاق‌ها، ستون‌ها، نقش و نگار و تزئینات آراسته می‌شد در نتیجه روشنایی می توانست به داخل بتابد و امکان دیدن فضای بیرون وجود داشت.

در قرن شانزدهم به برج‌های پله‌ای بر می‌خوریم که بیرون از ساختمان  به طرف بالا امتداد می‌یافتند و آشیانه کلاغی در بالای آن‌ها بود علت ایجاد این نوع پلکان ارتباط ‌آن با عملکرد اجتماعی ‌آن دوره بود.

در کاخ‌های باروک کاج پلکان به صورت تالار نمایشی در می‌آید و خود پلکان جزئیات زرق و برق داری دارد، ابعاد ‌آن بزرگتر از اندازه معمول است و به صورت چند رشته پلکان بالا می‌رود. این نوع پلکان روشن و پر نور است.

در قرن نوزدهم، پله‌های مسکونی معمول در وین به حد کمال خود رسیدند. پله‌های مخفی از سنگ طبیعی یک طرف گیردار، ضخامت بسیار کم مصالح، دهانه وسیع بین چند رشته پله، طراحی استادانه دست انداز پله و دستگیره نرده برجسته از خصوصیات این پله‌‌‌ها به شمار می‌رفت.

کاج پلکان که اکثر موارد از سقف نور می‌گرفت و غالباٌ علاوه بر فواره، مجسمه و نیمکت‌های سنگی هم در ‌آن قرار داشت در ساختمان‌های مسکونی اتوواگز این جزئیات به صورت شاهکار‌‌‌های معماری در آمده اند.

درسال‌های بعد از جنگ جهانی به دلایل اقتصادی از ابعاد فضا کم شد و پله‌‌‌های بزرگ بی درنگ قربانی گردیدند. به همین خاطر در ساختمان‌های جدید، پله‌های صرفاٌ عملکردی داریم.

آن‌ها به صو رت اتصال پاگردهای باریک به رشته‌های پله‌ای کوچک دیده می‌شوند. دهانه وسیع بین رشته‌های پله که معمولاٌ اجازه دیدن طبقه‌ای را از طبقه دیگر می‌داد تقریباٌ به طور کلی از میان رفته است.

پله‌‌‌ها که قبلاٌ مکان مهمی برای ارتباطات انسانی بود، باید اهمیت در خور خود را در ساختمان  باز یابد. تبدیل آن‌ها به فضا‌‌های دلپذیر کار مشکلی نیست. فضایی که نور کافی داشته باشد و اجازه تماشای بیرون را نیز بدهد و اشعه خورشید که از نورگیر سقف نفوذ می‌کند به ‌آن روح می‌بخشد.

اگر پاگرد‌‌ها گنجایش قرار گرفتن نیمکتی برای استراحت یا فضایی برای گفت و شنود داشته باشد، لازم نیست که عرض پله زیاد باشد و 1.15 تا 1.20 متر کافی است.

پله‌‌‌ها و فضای اطراف آن، بخش حساسی در ترکیب معماری ساختمان به شمار می‌روند. عملکرد ‌آن در جهت دسترسی به طبقات مختلف زمانی معنا پیدا می‌کند که چگونگی این امر بلاواسطه قابل مشاهده باشد.

عملکرد پلکان وقتی مفهوم روشنی می‌یابد که پلکان به عنوان وسیله جهت یابی در ساختمان  عمل کند. امروزه به جای آنکه راه‌‌‌ها و پله‌‌‌ها از طریق موقعیتشان، ارتباطشان با ورودی و شکل خاص آن‌ها طوری سازمانی یابند که نقشه ساختمانی به راحتی درک شود و بازدید کنندگان به آسانی مسیر خود را بیابند از سیستم‌های راهنمای فنی و گرافیکی برای این کار استفاده می‌شود.

اگر یک ساختمان  احتیاج به چندین راه پله داشته باشد طبقه بندی آن‌ها از نظر اهمیت و میزان استفاده می‌تواند در طرح آن‌ها آشکار باشد به صورتی که فضاهایی به وجود آیند که با هم اشتباه نشوند.

انواع پله 

در ادامه به معرفی انواع پله از نظر فرم، جنس، کاربری و … میپردازیم.

الف- از نظر فرم

1. راه پله مستقیم
2. راه پله مستقیم با 4 دور چرخش
3. راه پله قوسی
4. راه پله با پله های مایل
5. راه پله مستقیم با نیم دور چرخش
6. راه پله سبدی پایگرد
7. راه پله با 4/1 چرخش در بالا
8. راه پله مستقیم پاسگی همراه با چرخش
9. راه پله با نیم دور چرخش
10. راه پله با 4/1 چرخش در پایین
11. راه پله با ستون پله باز همراه پاگردهایی در قسمت 4 گردش
12. راه پله بیضی
13. راه پله با 4/1 چرخش در بالا و پایین
14. راه پله سلطنتی
15. راه پله حلزونی یا مارپیچی
16. راه پله با 4/1 چرخش در بالا و پایین درجهت مخالفت
17. راه پله با سه پلکان مستقیم و یک پاگرد در قسمت 4 گردش
18. راه پله هندسی
19. راه پله مستقیم با پاگرد
20. راه پله با چهار پلکان راه چهار طرفه

1) راه پله مستقیم

پله مستقیم بدون پاگرد رایج ترین نوع پله در ساختمان‌های مسکونی است. زیرا ساخت ‌آن راحت تر است و مستقیم از طبقه‌ای تا طبقه دیگر صعود می‌کند.

این پلکان که پلکان کلبه‌ای نیز نامیده می شود، معمولاً در کلبه‌های سنتی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در این حالت پلکان در مراکز قرار گرفته و با امتداد داشتن از جلو به عقب امکان دسترسی به دو اتاق فوقانی را در دو طرف بالای پلکان فراهم می‌کند.

برای اجتناب از پاگرد‌‌ها اقتصادی ترین راه استفاده از پلکان مستقیم جهت دسترسی به اتاق‌های بالا و پایین است که برای حفظ نظم و ترتیب در فضا به راه پله میتواند به صورت نیم منحنی در پشت پارتیشن یا جنب یکی از دیوار‌‌ها باشد.

2) راه پله با پله‌های مایل

مسیر مانند پله های مستقمی ‌است با این تفاوت که پله‌‌‌ها موازی هم نمی‌باشند و عرض پله‌‌‌ها متفاوت میباشند.

3،4،5،6) راه پله با  4/1چرخش در بالا، راه پله با  4/1چرخش در پایین، راه پله با 4/1چرخش در بالا و پایین، راه پله با 4/1 چرخش در جهت مخالف

با صعود به پاگرد میان طبقات یک چرخش 90 درجه‌ای انجام می‌دهد و به طبقه‌ی بالا صعود میکند، به همین جهت این پلکان را 4/1گردش مینامند. از این نوع پلکان در نیمه اول قرن 20 به خاطر متراکم بودن ‌آن در یک فضای محدود، در خانه‌های دو طبقه‌ی نیمه مجزا استفاده می‌شود.

7) راه پله مستقیم با پاگرد

راه پله مستقیم با پاگرد مناسب ترین گزینه برای مکان هایی با ارتفاع زیاد می‌باشد. پاگرد‌‌ها به کاربر‌ان اجازه می‌دهند که بدون بر هم خوردن ریتم بالا رفتنشان استراحت کنند.

در راه پله‌های طولانی توصیه می‌شود که از چندین پاگرد برای ایجاد وقفه و در از بین بردن یکنواختی که باعث خستگی می‌شود استفاده شود.

با یک محاسبه درست از زوایا و فواصل بین دو پاگرد می‌توان از تداخل نامناسب پاگرد با فضاهای داخلی خانه جلوگیری کرد. ( برای راحتی و سهولت پاگرد‌ها، معمولاً در محل‌هایی که راه پله به طبقات دیگر وصل می‌شود، قرار می‌گیرد).

پاگرد‌‌ها می‌توانند جهت اطلاع ورود کاربر به محیط دیگر استفاده شوند. در این راه پله فضای خالی که در بالای پلکان دیده می‌شود بیننده را تحت تاثیر قرار میدهد و به ادامه قسمت بعدی دعوت می‌کند.

8) راه پله مستقیم با 4 دور چرخش

(landing).  دو رشته پلکان مستقیم که توسط یک پاگرد به هم متصل شده اند. پاگرد سکویی در بین رشته پله‌‌‌ها یا کفی در یا سریک رشته پله است .

(quarterspace landing) در این نوع پله از پاگرد ربع گردش استفاده شده که یک پاگرد مربع مستطیل متصل کنند هر دو رشته از یک پلکان ال به هم است.

9) راه پله مستقیم با نیم دور چرخش

با صعود به پاگرد میان طبقات با انجام یک چرخش 180 درجه‌ای موازی با رشته پلکان زیرین به طبقه فوقانی صعود میکند و به همین جهت ‌آن را پلکان یک دوم گردش می‌نامند.

به پلکان 21 گردش، پلکان بدون چشم نیز گفته می‌شود زیرا از فضای میان دو رشته پلکان امکان دید وجود ندارد. مزیت این نوع پلکان که بیشترین مورد استفاده را دارد در ‌آن است که پلکان تقریباً در بالای همان نقطه شروع خاتمه می‌یابد و بدین ترتیب ‌آن را ‌میتوان در یک فضای پلکان عمودی محدود کرد تا به عنوان وسیله‌ی دسترسی یا امکان فرار از طبقات مشابه مورد استفاده قرار داد.

«رفت و برگشت » :این نوع پلکان در صورتی که از دو رشته پله‌ی راسته تشکیل شده باشد، پلکان هم نامیده میشود.

« قیچی » و « چاقویی »،« پیوسته »،« دوخم » :اگر این پلکان متشکل از دو رشته پله‌ی راسته که بدون هیچ گونه فاصله‌ای در کنار هم قرار گرفته و با یک پاگرد میانی به هم مرتبط شده باشد، پلکان کور نامیده میشود.

10 ) راه پله پا سگی همراه با چرخش

(winder) این مدل پلکان دارای کف پله‌ی متغیر است که برای تغییر مسیرحرکت، با گوه شکل شدگی کم یا زیاد و متغیر است این نوع پلکان کاربرد پاگرد را از بین برده و در فضای پاگرد هم از پله استفاده شده و فرصت هیچ استراحتی را به کاربر نمی‌دهد.

11) راه پله با ستون پله باز همراه پاگردهایی در قسمت 4 گردش

(double – L stair). پلکان نیم گردش دارای دو پاگرد میانی که هر کدام یک تغییر جهت 90 درج‌های ایجاد میکنند و پلکان دو ال نیز نامیده می‌شود.

12 ) راه پله سلطنتی

این مدل تا حدودی مانند پلکان دو شاخه می‌باشد با این تفاوت که بعد از دسته پله اولی و بعد از پاگرد، رشته پله‌های بعدی از طرفین بالا نمی‌روند، بلکه موازی دسته پله‌ی اولی از دو طرف به سمت بالا م یروند. این مدل پله مناسب برای فضاهای بزرگ با رفت و آمد زیاد و یا فضاهای مسکونی بزرگ می‌باشد که فضای شیک و زیبایی را به وجود می‌آورد.

13) راه پله با سه پلکان مستقیم و یک پاگرد در قسمت 4گردش

(Double – return stair) :پلکانی با یک رشته پله عریض از طبقه اصلی تا یک پاگرد میانی  و دو رشته پله‌ی جانبی از ‌آن پاگرد تا طبقه‌ی فوقانی که پلکان دو شاخه نیز نامیده می‌شود.

14 ) راه پله با چهار پلکان

راه چهار طرفه راه پله قوسی پلکانی که پایین یا بالا رفتن پیوسته از ‌آن مستلزم سه گردش 90 درجه ای است که پلکان سه ربع گردش، و پلکان اُ نیز نامیده می‌شود.

(Three – quarter – turn stair) پله‌های قوسی

پله‌های قوسی به طور متفاوت فضا را اشغال می‌کنند. مثلا پلکان بیضوی فضای زیادی را اشغال می‌کند و در ساختمان‌های باشکوه طرح زیبایی را به وجود می‌آورد. پله‌های حلزونی به وسیله ستون در مرکز دایره ساپورت میشوند اما پله‌های مارپیچ یک چشم، پله باز دارند.

پله های قوسی حداکثر 90 درجه میچرخند که اصلاً برای صرفه جویی در فضا مناسب نیست. در این نوع پله ها ایستگاه پله بر راهرو‌‌ها منطبق شده است. (یعنی ایستگاه پله ندارد).

16 ) راه پله قوسی سبدی با پاگرد

این مدل پله شامل دو پله قوسی می‌باشد که بین آن‌ها یک پاگرد می‌باشد و به همین دلیل فضای بیشتری را اشغال می‌کند و زاویه قوس ‌آن بیشتر می‌باشد.

17 ) راه پله با نیم دور چرخش

راه پله های نیم دایر‌ه ای لزوماً نباید پله های قوسی شکل یا نرده‌هایی قوسی شکل داشته باشند. در صورتی که این پله‌‌‌ها میتواند از خطوط مستقیم که شکل نیم دایره گرفتند شکل گرفته باشد.

18 ) راه پله بیضی

(elliptical stair) نوعی پلکان پیچ (پلکان گرد) با چاه بیضوی شکل.

19 ) راه پله حلزونی یا مارپیچ

نوعی پلکان مناره‌ای (پلکان پیچ با پلکان دایره ای) با کف پله‌های کوه شکل، که دور یک دیرک مرکزی (یک دیرک) پیچیده و بر ‌آن اتکا دارند.

(newel). مرکزی که کف پله‌های یک پلکان مارپیچ، با مرکزیت ‌آن چرخ میخورند راه پله‌ی مارپیچ مناسب‌ترین گزینه برای اتصال دو سطح با استفاده از کمترین فضا می‌باشد.

در سیستم‌‌‌ مارپیچ پله‌ها، قسمت افقی طولانی تر به نظر نمی‌رسد اما شیب قائم طولانی می‌شود. اگر چه این گزینه و راه حل، فضای کمتری را اشغال می‌کند، اما تلاش فیزیکی بیشتری را برای شخصی که از پله استفاده می‌کند ایجاب می‌کند و راحتی و ایمنی کمتری نیز دارد. زیرا نصب پاگرد برای این پله‌‌ها امکان پذیر نیست. بنابراین پله های مارپیچ نباید برای ارتفاع بیشتر از 4 متر استفاده شود.

راه پله‌ی مارپیچ تشکیل شده از یک سری المان‌های ساده که با هم جور و روی بهم سوار شده اند. پله‌‌‌ها یکی پس از دیگری روی محور مرکزی قرار داده شده‌اند و همچنین به میله‌های عمودی نرده مرتبط شده اند. این پله‌‌ها گوه شکل هستند و بست یا میله‌هایی دارند که پله‌‌ها را ساپورت و ایمن میکند.

برای پله های حلزونی با ستون پله مرکزی، لبه پله بر ستون مماس است. اگر طراح بخواهد خطوطش زیاد از حد، دقیق و جذاب باشد، باید پله در ستون برش خورده باشد، 2 تا 3 متر بیشتر باشد، پله هندسی نسبت به پله حلزونی قابل ترجیح می‌باشد.

خط / عرض برای پله‌های کوچک ممکن است کوچکتر از 50 سانتی متر نیز باشد. محیط بیرونی پله ممکن است از یک متر هم بیشتر باشد. شیب ممکن است از پله مستقیم با ارتفاع پله‌ی 18 تا 20 سانتی متر بیشتر باشد.

در این پله‌‌‌ها مسیر رفت و آمد در وسط پله مناسب نیست زیرا با نزدیک شدن به مرکز شعاع کمتر شده و چرخش بیشتر می‌شود. بنابراین فاصله 25 سانتی متر از لبه بیرونی پله، موازی خط نرده ترجیح داده می‌شود. در 15 سانتی متر از آکس (واقع در قوس) کف پله باید حداقل عرض 10 سانتی متر را داشته باشد.

پله‌های مارپیچ ممکن است دست راست یا دست چپ باشند، اما باید این را در نظر داشت که در پله‌های مارپیچ پایین آمدن خطرناک تر، از بالا رفتن می‌باشد. پس توصیه میشود که مسیر رفت و آمد در جهت حرکت عقربه ساعت باشد.

موادی که معمولاً در پله‌های مارپیچ استفاده می‌شود، چوب و فولاد می‌باشند، بنابراین ‌میتوان در حال پایین آمدن دست راست را به نرده گرفت. حداقل فاصله مجاز قائم بین سر تا پله‌ی بالای سر باید 2.2متر بوده و هرگز از 2 متر کمتر نشود. اگر راه پله ستون داشته باشد تحمل بار به وسیله قطعات پیش ساخته‌ی بتن انجام میشود.

20 )راه پله هندسی

نوعی پلکان گرد‌ان (پیچ) که بدون به کارگیری دیرک مرکزی و اغلب بدون هیچ نوع پاگردی بین طبقات، حول یک چاه پله‌ی دایره‌ای یا بیضوی اجرا شده است. این نوع پلکان یکسره نیز نامیده میشود.

ب) از نظر جنس

مصالحی که مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توانند صفحات فلزی (در صورت نیاز با پوشش پلاستیکی یا موکت)، سنگ، چوب، بتن، پلکسی، موزائیکی و… باشند. بررسی دقیق تر جنسیت پله‌‌‌ها و کارکردهای مختلف آن‌ها در قسمت سیستم ساختاری مورد بحث قرار می‌گیرد.

ج) از نظر کاربری

اگر پله‌‌‌ها را از دید کاربردی مطالعه کنیم متوجه می‌شویم که برای هر فضایی نوع خاصی از پله می‌تواند نقش بهتری را ایفا کند. در زیر پلکان ها را در موقعیت‌های مکانی مختلف بررسی می‌کنیم:

1) پله‌های آموزشی

عرض پله در این فضا‌‌ها باید زیاد باشد تا بتواند ظرفیت حجم بالای رفت و آمد را داشته باشد. همچنین امنیت این گونه پله‌‌‌ها باید به طور دقیق در نظرگرفته شده و طراحی شود. ارتفاع این پله‌‌‌ها باید با توجه به نسبت سن کاربر‌ان ‌آن فضای آموزشی طراحی شود.

2) پله‌های اداری

معمولا پله‌هایی در این فضا‌‌ها استفاده می‌شود که ارتفاع زیادی نداشته باشند. همچنین صرفه جویی در فضای اشغال شده توسط پله بسیار مهم است. راهروهایی در فضای مابین پله‌‌‌ها استفاده می شود تا بتواند دسترسی به اتاق‌‌‌ها را حتی الامکان به سهولت میسر سازد. استفاده از پاگردهای مناسب یکی از مسائل ضروری است که در این نوع پلکان‌هابرای رفع خستگی کاربر‌ان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

3) پله‌های بیمارستان

بیمارستان‌ها حتی الامکان باید دارای کمترین پله‌‌‌ها باشند و استفاده از پله‌های زیاد توصیه نمی‌شود. آسانسور جایگزین مناسبی به جای پله است. در بیمارستان‌ها معمولا پلکان‌های بیمارستان‌ها را پیچیده نمی‌سازد تا کاربر‌ان ‌آن برای استفاده از بخش‌های مختلف سردرگم نشوند.

4) پله‌های هتل

یکی از مسائلی که در پلکان هتل‌‌‌ها رعایت می‌شود زیبایی فضا و مصالحی که در ساخت پله مورد استفاده قرار می‌گیرد می‌باشد. با توجه به اینکه هتل‌‌‌ها امروزه ارتفاع بیشتری می‌یابند و آسانسورها نقش کلیدی پیدا می‌کنند، استفاده از پله‌های خروج اضطراری در هتل‌‌‌ها نیز اجتناب ناپذیر است.

5) پله‌های فرار

معمولا پله‌های فرار در خارج از ساختمان‌ها ساخته می‌شود تا از فضای داخل ساختمان  کاسته نشود. که در نتیجه موقعیت ‌آن برای زیباسازی نما هم مورد اهمیت قرار می‌گیرد.

مسئله امنیت در پله‌های فرار بسیار مهم است و باید از چند جهت بررسی شود. حرکت روی این پله‌‌‌ها باید به راحتی انجام شود. در هنگام فرار سرعت کاربر برای استفاده از پله بیشتر است، در نتیجه باید امنیت وی نیز در نظر گرفته شود. در بسیاری موارد انتهای پله فرار را ر‌‌ها می‌سازند تا هیچ ارتباطی بین ‌آن و زمین نباشد تا دزدی در ‌آن ساختمان  از طریق پله‌های فرار مسیر نباشد.

6) پله‌های مسکونی

به علت زیاد نبودن طبقات در ساختمان‌های مسکونی نسبت به مکان‌های دیگر، پله‌های داخلی ساختمان  بیشتر نقش زیبایی میابند و همیشه سعی می‌شود از حداقل فضا برای ساخت پله‌ای زیبا استفاد شود. یکی از عناصری که هنگام ورود به یک ساختمان  به راحتی به چشم می‌آیند پله‌های ‌آن است در نتیجه فضای پله، رنگ بندی و فرم ‌آن نقش مهمی‌ می‌یابند.

7) پله‌های مراکز تفریحی

بالا بودن ظرفیت این پله و فضای ‌آن از مسائلی است که در این مکان‌ها باید به ‌آن اهمیت داده شود. غالبا سعی می‌شود این پله‌‌‌ها با طبیعت و محیط اطراف خودشان چه از نظر جنس و چه از نظر فرم مطابقت داشته باشند.

8) پله‌های مراکز تجاری

موقعیت قرار گرفتن این گونه پله‌‌‌ها در مجتمع‌های تجاری بسیارحائز اهمیت است. معمولا برای پیدا کردن مسیر پله‌‌‌ها حول مجتمع باید مسیری را طی کنیم. مثلا برای رفتن از طبقه‌ای به طبقه دیگر باید مسیری مشخص را طی کنیم که در نتیجه فروشگاه‌های بیشتری به چشم می‌آیند. سازماندهی پله‌‌‌ها در این گونه فضا باید به ظرافت خاصی انجام شود.

9) پله‌های شهری

استفاده از المان‌هایی نمادین در این گونه پله‌‌‌ها رایج است. معمولا این پلکان‌هادارای کف پله عریضی می‌باشند و همچنین ارتفاع کم دارند. غالبا سعی می‌شود فضای اطراف این پله‌‌‌ها به همراه خود پله‌‌‌ها مفهوم خاصی را نشان دهد.

اجزای پله

پله‌‌‌ها شامل یک سری اجزای اصلی هستند که در ابتدا آن‌ها را بررسی می‌کنیم، سپس جزئیات ریز پله‌‌‌ها و اصطلاحاتی در مورد آن‌ها را از نظر می‌گذرانیم.

 1) کف پله

کف پله به سطح فوقانی پله گفته می‌شود یعنی محل گذاشتن کف پا برای بالا رفتن یا پایین آمدن از آن. اندازه کف پله معمولاٌ 35 سانتیمتر می‌باشد. کف پله به چند دسته تقسیم :

الف) کف پله مستطیل

هر یک از تک پله‌‌‌ها در یک رشته پله راسته. کف پله‌ای برای تغییر مسیر حرکت، با گوه شکل شدگی کم یا زیاد متغیر: (winder)

ب) کف پله متغیر

کف پله وسطی از سه تک پله متغیری که یک گردش 90 درجه ایجاد می‌کند. : (kite winder)

ج) کف پله بادبادکی

هر کف پله در دنباله‌ای از کف پله‌های متغیر مرتب شده به نحوی که عرضشان در وجه داخلی یک پیکان، تقریباٌ همان عرض کف پله‌های مستطیلی مجاور باشد.

د) کف پله‌های هم نوا (dancing winder)

کف پله هم خوان می‌تواند معادل دیگری برای ‌آن باشد.

ه) کف پله تشتکی

تشتکی فولادی که در ‌آن بتن می‌ریزند تا به عنوان یک کف پله یا به صورت یک کف پله و پیشانی مرکب، عمل کند.

و) کف پله ورقی

نوعی کف پله که از ورق فلزی درست می‌شود و به منظور ایجاد یک سطح غیر لغزنده روی سطح ‌آن طرح‌های برجسته‌ای وجود دارد.

ز) کف پله ایمنی ( landing tread )

نوعی کف پله با سطحی زبر شده برای جلوگیری از لغزش. یک تخته که مستقیماٌ روی بالاترین پیشانی در یک رشته پلکان قرار گرفته و لبه ‌آن با لبه دماغه کف پله‌‌‌ها هم خوانی دارد.

2) ارتفاع پله

فاصله عمودی کف‌های دو پله متوالی را ارتفاع پله می‌گویند. میزان تغییرات ارتفاع پله به مکان موقعیت پله بستگی دارد. پیشانی پله می‌تواند مایل باشد که به منظور ایجاد فضای بیشتری برای پا به طرف داخل مایل شده است. ( riser ).

3) پیشانی پله

به قطعه عمودی که میان دو کف پله متوالی قرار می‌گیرد گفته می‌شود

4) گونه پله

سطح بغل پله را می‌گویند.

5) عرض پله

به فاصله بین گونه‌های پله گفته می‌شود و به مکان و تعداد استفاده از پلکان بستگی دارد.

6) لب پله (دماغه پله) ( nosing )

پیش آمدگی کف پله از پیشانی، لب پله نامیده می‌شود. وجود ‌آن موجب بزرگ تر شدن کف پله می‌شود.

7) شیار کف پله

در کف پله شیارهایی در امتداد عرض پله ایجاد می‌کنند این شیار‌‌ها از لیز خوردن افراد جلوگیری می‌کند.

8) ردیف یا خیز پله

به مجموعه پله‌های متوالی بین دو اختلاف سطح ردیف پله گفته می‌شود. در هر ردیف پله حداقل سه پله متوالی وجود دارد.

9) خط مسیر پله

این خط محل شروع و ختم پله را مشخص می‌کند. خط مسیر پله در روی پلان  وسط عرض پله‌‌‌ها مشخص می‌شود.

10 ) خط شیب پله

این خط، لبه پله‌های یک ردیف پله را به یکدیگر وصل می‌کند.

11 ) زاویه شیب پله

به زاویه بین شیب پله با افق، زاویه شیب پله گفته می‌شود. زاویه شیب پله رابطه مستقیم با ارتفاع پله و رابطه معکوس با کف پله دارد.

12 ) حجم پله

به ضخامت سقف زیر یک ردیف پله گفته می‌شود.

13 ) طول پله

به طول افقی یک ردیف پله گفته می‌شود، یعنی از لبه اولین پله تا انتهای کف آخرین پله در یک شیب.

14) پاگرد

ایستگاه مابین پله‌‌‌ها که برای رفع خستگی ساخته می‌شود به پاگرد پله معروف است. حداقل پهنای پاگرد باید مساوی سه قدم باشد، و طول پاگرد برابر است با تعداد بارهای طول قدم گذاری به اضافه عمق قدم

الف) پاگرد ربع گردش ( quarter space ). : پاگرد مربع مستطیل متصل کننده دو رشته از یک پلکان (ال) بهم

ب) پاگرد تیم گردش ( half-space landing ) : پاگرد متصل کننده دو رشته از یک پلکان دو خم (نیم گردش 180 درجه ای) بهم.

15 ) نرده پله

وسیله‌ای است برای جلوگیری از سقوط اشخاص در طرفین ردیف پله‌ها، نصب می‌شود. نرده هنگامی‌ ضرورت می‌یابد که در استفاده از پله خطر وجود داشته باشد و همین طور به عنوان یک مانع فیزیکی بین داخل پله و بیرون ‌آن قلمداد می‌شود.

نرده با مصالح مختلف از قبیل چوب، فلز، سنگ یا مصالح دیگر ساخته می‌شود. بهترین و مناسب‌ترین جنس برای نرده، آهن و فولاد و استیل می‌باشد که به حالت سیمی ‌بافته شده است. این مدل ترکیبی انعطاف پذیر است از پایداری و پشت نمایی نرده است. در هر حال نرده باید محکم و به اندازه کافی بلند باشد تا برای استفاده کننده از پله ایجاد ایمنی کند.

ارتفاع نرده در حدود 75 الی 80 سانتیمتر پیشنهاد می‌گردد. همچنین نرده پله می‌تواند از جنس پلکسی گلاس باشد.

16 ) دست انداز پله

روی نرده و به موازات خط شیب پله نصب می‌شود. هم چنین عضو شیبدار طولی که در کناره یک پله یاسکو، یک جای دست ایجاد کرده و به عنوانی یک محافظ ( handrail ) عمل می‌کند. (این مدخل به غلط به کل نرده کنارپله هم اطلاق می‌شود)

17 ) چشم پله

به فاصله بین دو ردیف پله گفته می‌شود. ( یعنی شکاف بین دو بازوی پلکان)

18 ) شمشیری پله

یکی از تخته‌های شیبدار امتداد یافته در طول کناره یک دستگاه پله برای تحمل یا پوشاندن لبه‌های کف پله‌‌‌ها و پیشانی‌ها. اسم دیگر ‌آن تیر باربر پلکان (بغل بند) می‌باشد که به چند دسته تقسیم می‌شود:

الف) تیر باربر حفره دار

نوعی تیر باربر پلکان، که پیشانی‌‌‌ها و کف پله‌‌‌ها در مجموعه‌ای از حفره‌های ایجاد شده در طول آن، قرار می‌گیرد ( wall string ).

ب) تیر باربر دیواری

یک تیر باربر پلکانی که در مجاورت یک دیوار قرار گرفته و معمولاٌ فاق دار و زبانه دار است carriage ( rough stringer ).

پ) تیر باربر پلکانی open string ( art string )

تیری شیب دار مخصوص تحمل پله‌های یک دستگاه پله. این واژه فقط به تیر باربری اطلاق می‌شود که لبه‌های آن، پلکانی شده است.

 ت) بغل بند بار

نوعی بغل بند پله که لبه بالایی ‌آن به صورت مقطع عرضی کف پل‌‌ها و پیشانی‌ها، بریده شده است. finish string

ث) بغل بند نما

بغل بند بیرونی یک دستگاه پله، که معمولاٌ از جنس مصالح بهتر یا با پرداختی بهتر نسبت به تیر باربر پلکانی پوشیده می‌شود.

ج) شمشیری کام و زبانه

بغل بند باز و پلکانی که لبه‌های قائم ‌آن به لبه پیشانی‌های پله به صورت کام وز بانه متصل شده است.

موارد و اصطلاحاتی دیگر نیز در ساختمان  پله به کار می‌رود که در زیر به آن‌هامی‌پردازیم:

حد حرکت ( walking line )

خطی با فاصله 18 اینچ ( 457 میلیمتر ) از محور مرکزی یک دست انداز، که در طول آن، عرض ( گام ) یک کف پله متغیر مساوی عرض کف پله‌های مستطیلی است. (همان خط عبور است)

 ایستگاهpace ( footpace

( واژه اطلاق شده به ) تک پله یا سطحی برجسته به عنوان پاگرد یا محل آرامش، در انتهای یک رشته پله کوتاه.

 قدپای پله ( headroom )

فاصله‌ای قائم آزاد از لبه یک کف پله تا هر مانع فوقانی، که معمولاٌ بر اساس آئین نامه‌های ساختمانی لازم است حداقل 78 اینچ ( 2 متر) باشد.

 سرپله ( stair-head )

قسمت بالایی یا پاگرد فوقانی یک راه پله.

خیز پله ( rise )

ارتفاع طی شده به واسطه یک تک پله یا یک رشته پله.

چاه پله ( stairwell )

مجرا یا گشودگی قائمی‌که یک دستگاه پله را در بر می‌گیرد.

گام پله ( run )

فاصله افقی بین دو پیشانی متوالی یا بین اولین و آخرین پیشانی یک رشته پله.

 راه پله  ( stairway )

گذرگاهی از یک تراز تا تراز دیگر در یک ساختمان، از طریق رشته‌ای از پله‌ها.

پلکان تونشین ( box stair )

نوعی پله با تیر باربر حفره دار در هر دوبر، به نحوی که قبل از قرار گرفتن در محل اصلی خود، کلاٌ یا تقریباٌ کامل شده است

تیر آستانه پله apron piece ( pitching piece )

نوعی تیر زیرسری که انتهاهای تیرهای باربر پلکانی، بغل بند‌‌ها و تیرچه‌های پاگرد را دربر می‌گیرد.

تشتک ( kick plate )

ورقی برای مهار و جذب رانش یک عضو شیب دار، مثلاٌ یک تیر باربر پلکانی.

پله‌ی بازتیر (open- string stair )

نوعی پله دارای تیر بار (یا بغل بند) باز، در یک یاهر دو طرف.

میله کف پله ( stair rod )

میله‌ای فلزی برای نگه داشتن موکت پله در محل خود در پاشنه پیشانی.

 برگرد‌ان دماغه ( tread return )

امتداد دماغه گرد یک کف پله در وجه یک بغل بند باز.

ماهیچه تزئینی ( bracket )

قطعه‌ای تزئینی، که زاویه بین یک پیشانی و لبه آویز‌ان کف پله اش را پر می‌کند

وادار ( stanchion )

یک دیرک یا تکیه گاه عمودی، مثلاٌ در یک پنجره یا نرده.

 طارمی‌ ( balustrade )

نرده‌ای با میله نرده‌های مایل

میله نرده baluster ( banister )

هر یک از چندین حایل نزدیک بهم مربوط به یک نرده.

رمپ ( ramp)

خم یا شیبی کم تحدب، مثل ‌آن چه قسمت‌های بالایی و پایینی یک نرده پلکان را در پاگرد، بهم متصل می‌کند

پایه افتاده ( newel drop )

پیش آمدگی تزئینی و رو به پایین یک پایه پله، اغلب در فضای زیر پله.

دماغه ایمنی ( safety nosing )

دماغه‌ای با سطح زبر و غیر لغزنده که با سطح کف پله، هم تراز است.

 کمر پلکان ( waist )

حداقل ضخامت یک دال پله بتن آرمه.

پله آویز hanging step ( cantilevered step )

نوعی پله بیرون آمده از یک دیوار- بدون هیچ گونه تکیه گاه ظاهری یا واقعی در لبه بیرونی اش. همان پله طره‌ای است.

پیشانی باز ( open riser )

فاصله باز بین دو کف پله متوالی.

پلکان باز پیشانی ( open riser stair )

نوعی پلکان که بین کف پله‌های متوالی اش (به جای وجود پیشانی پله) فضایی باز برای عبور نور از بالای پلکان به زیر، وجود دارد.

پله حلزونی ( curtail step )

پله‌ای آغازین، که ختم ‌آن در یک یا هر دو طرف کف پله، به صورت طوماری (حلزونی) است.

حلزونی curtail (volute)

ختم افقی و مارپیچ شکل انتهای پایینی نرده یک پلکان.

سرپایه ( newel cap )

قسمت برجسته انتهایی یک پایه نرده، که غالباٌ ابزار خورده یا با حالتی تزئینی، تاب داده شده است

پایه نرده ( newel post )

دیرک نگهدارنده یک انتهای دست انداز، در بالا یا پایین یک رشته پله

سیستم ساختاری پله

ساختار پله از چند جهت از جمله جنسیت، سیستم نصب پله‌ها، بست ها و اتصالات و… مورد بررسی قرار میگیرد.

الف) جنسیت پله

ساخت پله‌ها توسط مصالح مختلفی انجام می‌شود که هر جنس نسبت به موقعیت و فرم خاصی دارای مزایا و معایب خاص خود است.

رشته پلکان‌های چوبی در واقع پلکان سنتی خانه‌های دو یا چند طبقه‌ای هستند که در آن‌ها مسئله مقاومت در برابر آتش سوزی است.

 1) پله‌های چوبی

پله‌های چوبی عمر مفید کوتاهی دارند و در برابر آتش سوزی هم مقاومت کمی‌دارند. اما با روش‌های کامل سازی مثل اندود کردن آن‌ها با مواد مقاوم در برابر گرما و حرارت زیاد مثل رنگ‌های غیر قابل اشتعال ‌میتوان تا حد مشخصی آن‌ها را مقاوم کرد.

هر رشته پلکان چوبی به صورت مجموعه کاملی از پله‌‌‌ها در کارگاه نجاری ساخته می‌شود. پاگرد‌‌ها در محل ساختمان  احداث می‌شوند و رشته پلکان‌هادر میان پاگرد و کف نصب می‌گردند.

مسئله دیگر در مورد این جنس پله‌‌‌ها چگونگی حرکت روی ‌آن است. یکی از خواص جنس چوب برای پله‌‌‌ها صدای کفش روی آنهاست که از روی صدای حرکت نیز ‌میتوان جنس ‌آن را حدس زد. استفاده از چوبی صیقلی و صاف، حرکتی نرم را روی پلکان ایجاد میکند و از طرف دیگر درصد سر خوردن روی پله‌های چوبی به علت بافت خاص چوب بسیار پایین است.

2) پلکان فولادی

ساختار فولادی متشکل است از شمشیری های که از صفحات فولادی فشرده ساخته شده اند. به نظر می‌رسد ساختارهای فولادی برای پله‌های پیش ساخته استفاده می‌شوند که برای جمع آوری و پلکان فوری مناسب و راحت هستند.

این پله‌‌‌ها سبک تر از انواع دیگر پله‌‌‌ها هستند و تنظیم مقاومت در برابر آتش برای این پله‌‌‌ها خیلی مهم است. خصوصیات فولاد مثل استحکام، انعطاف پذیری زیاد، قابلیت کشسانی آن، با تغییرات درجه حرارت تغییر می‌کند. این پله‌‌‌ها باید با پوشش یا رنگ‌های غیر قابل اشتعال حفاظت شوند.

بعضی اوقات جایگاه‌‌‌ها و پایه‌های نگهدارنده نیز به کار میرود. به علت جنس فلز بودن این گونه پله‌ها، صدای خاص (string beams)دارند.

ساپورت یا همان سیستم نگهداری در این پله‌‌‌ها از شمشیری‌های تیر مانند است و همین طور لرزش اندک ‌آن از خصویات ویژه این دسته است.

3) پله‌های سنگی

سابقاً برای ساخت پلکان‌ها از پله‌های سنگ طبیعی با مقطع مستطیلی یا مثلثی استفاده می‌شد که در داخل دیوار محیطی کار گذاشته می‌شدند، به طوری که هر سنگ بر روی سنگ زیرین قرار می‌گرفت.

هر سنگ پله با کار گذاشته شدن در دیوار فضای محیطی پلکان به صورت طره‌ای از ‌آن خارج می‌شد و تا حدودی بر روی سنگ پله‌ی زیرین تکیه میکرد.

امروزه به خاطر کمبود و قیمت بالای سنگ طبیعی این نوع پله‌‌‌ها از سنگ ریختگی یا بتن ساخته میشوند که معمولاً به صورت مسلح در مقاطی همچون سنگ طبیعی یا به صورت کف و پیشانی مرکب با انتهای مکعبی ریخته می‌شوند که با کار گذاشتن شدن در دیوارهای محیطی یک طاق پله‌ای ایجاد میکنند.

سنگ طبیعی در پله‌ها معمولا در مکان‌هایی استفاده میشود که فضای اطراف پله نیز حالت طبیعی داشته و مثلا مانند پله‌های پارک‌ها، فضای طبیعت باشد تا با محیط اطراف خود نوعی هم خوانی داشته باشد.

4) پله‌های بتنی

از پلکان بتن مسلح که در مقابل آسیب های ناشی از آتش سوزی از مقاومت بهتری نسبت به پلکان چوبی مرسوم برخوردار است، در اکثر ساختمان های بیش از دو طبقه به عنوان پلکان دسترسی یا فرار استفاه می‌شود. پهنا، خیز، عرض و ارتفاع آزاد این پلکان‌ها و شکل قرار گرفتن رشته پله‌‌‌ها به صورت پلکان مستقیم، یک چهارم گردش، یک دوم گردش و هندسی همانند پلکان‌های چوبی است.

پله‌‌‌ها را ‌میتوان با همان رویه طبیعی خود ( بتنی یا سنگی ) باقی گذاشت، اما معمولاً از نوعی پوشش استفاده می‌شود تا سطح ضد لغزشی به وجود اید که علاوه بر ایجاد ظاهر مناسب، تمیزکاری را نیز آسان سازد. هر نوع کفپوشی که برای کف های یکپارچه استفاده می‌شود، برای پله‌‌‌ها نیز مناسب است.

برای این منظور اغلب از نظر ظاهر و سادگی تمیزکاری از موزائیک درجا یا پیش ساخته یا سطح ضد لغزشی از بلوکهای کربوراندم استفاده میشود.

5) پله‌های پلکسی

استفاده از این جنس که اخیراً رایج شده است حالتی شیشه‌ای را برای پله‌های به وجود می‌آورد که در نگاه اول ناظر غیر متخصص، تصور می‌کند که جنس پله‌‌‌ها شیشه است. یکی از معایب این گونه پله‌‌‌ها خش شدن آن‌ها است. در نتیجه در هنگام تمیزکاری روی این پله‌‌‌ها باید خیلی دقت شود چون به طور واضح خش و لک را روی خود نشان می‌دهد.

6) پله‌های چوبی  فلزی

این گونه پله‌‌‌ها غالبا با بست‌‌ها و شمشیری فلزی و کف پله‌های چوبی ساخته میشود تا هم ایمنی و محکم بودن بست های فلزی را داشته باشد و هم زیبایی چوب ‌آن مشخص باشد.

ب) سیستم نصب پله‌ها

نصب پله‌ها میتواند به چند دسته تقسیم شود:

الف) (box stair). پله ‌هایی که از دو طرف داخل دیوار می‌شوند box stair  مینامند. ساختار پله‌های جعبه ای ممکن است که غیر قابل دیدن باشد،  پله‌هایی که فاقد پیشانی پله هستند و فقط کف پله دارند را open riser مینامند.

بنابراین با در کنار داشتن یک عملکرد اساسی در ارتباط فضاها، این پله‌‌‌ها یک عنصر زیبایی هستند که به دلیل ساختار بازشان اجازه می‌دهند که نور بیشتر به فضا وارد شود و روشنایی بهتری فراهم آید.

ب) پله‌هایی که از یک طرف وارد دیوار می‌شوند و از طرف دیگر روی شمشیری نگه داشته می‌شوند.(housed string)

پ) پله‌هایی که از دو طرف بر روی شمشیری قرار می‌گیرند به طوری که شمشیری یک طرفش به دیوار فیکس شده باشد.

این سیستم از دیوار برای ساپورت کردن استفاده‌ای نمی‌کند و امکان بیشتری را جهت ترکیب مواد و جنسیت های مختلف فراهم می‌کند. دراین نمونه پلکان به طور مستقیم از یک طبقه به طبقه دیگر منتهی شده اند.

ت) این سیستم از روش قبلی متشکل می‌شود با این تفاوت که بر روی دو شمشیری کاملا مستقل از دیوار قرار دارند نیز میباشد.

این سیستم از دو شمشیری موازی تشکیل شده که زیاد در کنج قرار ندارند. open riser بوده و نور از آن‌ها عبور می‌کند سایه‌های جالبی را روی دیوار کنارشان ایجاد میکنند و به وسط متمایل ترند، بنابراین پله‌ها ازدیوار فاصله گرفته اند.

ث) در این ساختار شمشیری‌های جانبی به وسیله یک شمشیری مرکزی با ضخامت بیشتر جایگزین می‌شوند به طوری که این شمشیری مرکز‌ی در مرکز هندسی پله قرار می‌گیرد. (central string) این نوع پله‌ها احساس به خصوصی از بی وزنی میدهند و به نظر می‌رسد که در یک حالت تعادل مناسب آویز‌ان باشند.

ج)در این سیستم شمشیری به کار نمی‌رود اما یک انتهای پله داخل دیوار می‌شود. این پله‌های معلق دید بصری موثری را ایجاد می‌کنند. این نوع از ساختار به یک سیستم نگهدارنده‌ی قوی در داخل دیوار نیازمند است تا بتواند وزن را تحمل کند.

چ)پله‌ها نه داخل دیوار می‌شوند و نه به وسیله شمشیری نگهداری می‌شوند، اما به وسیله کابل‌‌ها یا ریسمان‌هایی از سطح یک طبقه آویز‌ان می‌شوند که این کابل ها، پله‌‌‌ها را محکم نگه می‌دارند.

ج) بست‌‌ها و اتصالات

در پلکان‌های چوبی، کف‌‌ها و پیشانی‌های تخته‌ای این پلکان همانند یک جعبه یا صندوق مونتاژ می‌شوند. هر رشته پلکان چوبی به صورت مجموعه کاملی از پله‌‌‌ها در کارگاه نجاری ساخته می‌شوند. پاگرد‌‌ها در محل ساختمان احداث می‌شوند و رشته پلکان‌ها در میان پاگرد و کف نصب می‌گردند. اعضای رشته پلکان چوبی عبارتند از :

تخته‌های بغل بند، کف پله‌‌‌ها و پیشانی‌ها. کف پله‌‌‌ها و پیشانی‌‌‌ها با اتصال به یکدیگر پله‌های رشته پلکان را به وجود می‌آورند و به تخته‌های بغل بند پلکان متصل می‌شوند که تکیه گاه آن‌ها را فراهم می‌سازند. چون اعضای رشته پلکان به صورت یک صندوق مونتاژ می‌شوند امکان استفاده از تخته‌های نازک وجود دارد، در ضمن آنکه این تخته‌‌ها از مقاومت کافی برای تحمل بارهای عمود بر پلکان نیز برخوردارند.

اعضای رشته پلکان معمولاً از چوب هایی به ضخامت های زیر بریده می‌شوند: کف پله‌‌‌ها 32 تا 38 میلی متر، پیشانی پله‌ها 19 تا 25 میلی متر، تخته‌های بغل بند پلکان 38 تا 44 میلی متر.

اتصال پیشانی به کف پله‌‌‌ها

روش معمول اتصال پیشانی به کف پله ایجاد زبانه در لبه پیشانی است که در داخل کام ایجاد شده در کف پله جای می‌گیرد. در روش دیگر پیشانی و کف پله با اتصال لب به لب به یکدیگر متصل می‌شوند و برای پوشاندن درز اتصال یک زهوار در شیار ایجاد شده در کف پله نصب می‌گردد.

کف پله در زیر بار افرادی که از پلکان بالا و پایین می‌روند خم می‌شود. زمانی که کف پله خم می‌شود، زبانه تحتانی پیشانی از کام کف پله خارج می‌شود و پلکان به اصطلاح ترک می‌خورد. برای جلوگیری از این پدیده معمولاً کف پله‌ها را به پیشانی پیچ می‌کنند.

لبه کف پله

لبه کف پله معمولاً 32 میلی متر نسبت به سطح پیشانی زیرین حالت پیش آمده دارد. پیش آمدگی بیشتر از این حد احتمال شکستگی لبه پله را به دنبال دارد و پیش آمدگی کمتر از این نیز از پهنای کف پله کم می‌کند. لبه پله از نظر نمای ظاهری گرد می‌شود.

تخته‌های بغل بند پلکان

تخته‌های بغل بند پلکان از تخته‌هایی به ضخامت 38 تا 44 میلی متر و به پهنای لازم برای جاگیری و حمایت کف و پشانی پله‌ها بریده می‌شوند.

پلکان چوبی معمولاً در فضای پلکان محصور می‌گردد. فضای پلکان خود توسط دیوار یا دیوارهای خارجی و تیغه‌‌‌ها ایجاد می‌شود و رشته پلکان‌ها و پاگرد‌‌ها به آنها متصل می‌گردند. تخته بغل بندی دیواری و دیگری تخته بغل بند خارجی نامیده می‌شود، مگر آنکه این تخته نیز تخته بغل بند دیواری نامیده می‌شود. این حالت زمانی پدید می‌آید که رشته پلکان مستقیم در میان دیوار‌‌ها واقع شود.

تخته‌های بغل بند بسته پلکان

تخته بغل بندی که کف و پیشانی پله‌‌‌ها را احاطه می‌کند، تخته‌ی بغل بند بسته نامیده می‌شود. پهنای این تخته به حدی است که علاوه بر احاطه کردن کف و پیشانی پله‌ها، لبه فوقانی ‌آن حدود 50 تا 63 میلی متر بالاتر از خط شیب پلکان قرار می‌گیرد. به ‌آن قسمت از پهنای تخته بغل بند که در بالای خط شیب قرار دارد، حاشیه گفته میشود.

در شکل یک تخته بغل بند بسته نشان داده شده است. یک تخته بغل بند به پهنای 250 تا 280 میلی متر معمولاً برای در بر گرفتن کف و پیشانی پله‌هایی با اندازه‌های معمولی کافی است و در ضمن یک حاشیه 50 میلی متری نیز به وجود می‌آید.

تخته‌های بغل بند دیواری معمولاً به صورت تخته‌های بغل بند بسته ساخته می‌شوند تا رویه اندود کاری دیوار بر روی آن‌هاخاتمه یابد. تخته‌های بغل بند خارجی را ‌می‌توان به هر دو صورت تخته بغل بند بسته یا باز ساخت.

دو انتهای کف و پیشانی پله‌‌‌ها پس از چسب خوردن با گوه کوبی در کام‌های کم عمق ایجاد شده در تخته‌های بغل بند بسته محکم می‌شوند، کام‌های تخته‌های بغل بند 12 میلی متر عمق دارند و پهنای آن‌ها برای جای دادن کف و پیشانی پله‌ها و گوه کوبی آن‌ها از قسمت زیرین، حالت باریک شونده دارد.

بلوک‌های زاویه

پس از اتصال کف و پیشانی پله‌‌‌ها به یکدیگر و چسب زدن و گوه کوبی کردن آن‌ها در تخته‌های بغل بند پلکان، بلوک‌های زاویه به زوایای داخلی میان قسمت زیرین کف و پیشانی پله‌ها و زوایای کف و پیشانی پله‌‌‌ها با تخته بغل بند پلکان چسبانده میشوند.

بلوک‌های چسبی زاویه مقطع مثلثی دارند و به طول 120 میلی متر از تیر نرم چوب چهار تراش 50 میلی متر بریده می‌شود. هدف از این بلوک‌‌ها تقویت اتصالات راست گوشه میان کف پله‌ها، پیشانی‌‌ها و تخته‌های بغل بند پلکان است. در تقاطع کف و پیشانی با تخته‌های بغل بند یک بلوک نصب می‌شود.

تخته‌های بغل بند باز پلکان

تخته بغل بند بسته خارجی تا حدودی زمخت به نظر می‌رسد و نیمرخ کف و پیشانی پله‌‌‌ها را نشان نمی‌دهد. در صورت استفاده از تخته بغل بند خرجی که مطابق با نیمرخ کف و پیشانی پله‌‌‌ها بریده شده است، نمای پلکان تا حد زیادی بهبود می‌یابد. این نوع تخته بغل بند را تخته بغل بند باز مینامند. به خاطر کار بیشتر این شکل ساخت، پلکان دارای تخته‌های بغل بند باز گرانتر از پلکان دارای تخته‌های بغل بند بسته تمام می‌شود.

در این حالت چون تخته‌های بغل بند مطابق طرح کف و پیشانی پله‌‌‌ها بریده می‌شوند، پله‌ها را نمیتوان در کام‌های ایجاد شد در تخته بغل بند کار گذاشت، برای این منظور از تکیه‌گاه‌‌هایی استفاده می‌شود که به کف و پیشانی پله‌‌‌ها و تخته بغل بند پلکان پیج میشوند.

ایجاد یک برش تمیز در تارهای چوبی انتهای کف پله‌‌‌ها جهت جلوتر قرار گرفتن لب پله‌‌‌ها نسبت به تخته بغل بند ممکن نیست، به همین جهت در این قسمت لبه کوبی می‌شود. این لبه اغلب به کمک پیچ شکافی به دو انتهای کف پله متصل است. این شکل اتصال نوعی پیچ کاری پنهان است تا سر پیچ‌‌ها آشکار نباشد.

در این حالت در دو انتهای کف پله‌‌‌ها پیچ‌های چوب روی سر خزانه‌ای نصب می‌شود، به طوری که سر آن‌ها حدود mm 12 بیرون باشد. سر این پیچ‌‌ها در داخل سوراخ‌های ایجاد شده در زهوار لبه قرار می‌گیرند.

سپس زهوار لبه در جای خود کوبیده میشود، به طوری که  سر پیچ‌‌ها در داخل شکاف‌های کنار سوراخ‌های زهوار جا می‌گیرند. همان طور که در شکل دیده می‌شود، این لبه نصبی با اتصال فارسی به لبه جلویی کف پله متصل می‌گردد.

انتهای پیشانی پله‌‌‌ها نسبت به سطح پیشانی با زاویه 45 درجه بریده می‌شوند تا با برش متناظر خود در لبه تخته بغل بند پلکان جفت شوند. چون ضخامت تخته بغل بند پلکان از پیشانی پله بیشتر است، بخشی از ضخامت ‌آن به صورت قائم و بقیه به صورت فارسی برش میخورد.

پاگردها

پاگرد ها محلی برای استراحت افراد بدون اینکه متوقف شوند، به شمار میروند.

پاگرد یک دوم گردش

پاگرد یک دوم گردش با استفاده از تیرچه لب بند نرم چوبی ساخته می‌شود که تکیه گاه تیرچه‌های نرم چوب پاگرد و تخته‌های کف را فراهم می‌سازد. تیرچه لب بند علاوه بر حمایت تیرچه‌های پاگرد یک دوم گردش، ستون یا ستون‌های پلکان را نیز حمایت می‌کند. ستون‌های پلکان تکیه گاه دست انداز و امکان اتصال دو انتهای تخته بغل بند خارجی پلکان را فراهم می‌سازند.

پاگرد یک چهارم گردش

پاگرد یک چهارم گردش بر روی یک ستون تکیه دارد که تا کف زیرین امتداد می‌یابد. ساخت رشته پلکان، نرده و تکیه گاه‌‌ها مشابه پاگرد یک دوم گردش است.

ستون‌های پلکان

ستون‌های پلکان از تیرهای 100mm ساخته می‌شوند و با کام و پیچ به تیرچه لب بند متصل می‌گردند. تخته بغل بند خارجی پلکان در داخل کام ایجاد شده در ستون پلکان نصب و زیر رشته پلکان امتداد مییابد. از نظر نمای ظاهری کار انتهای تحتانی ستون پلکان معمولاً حدود mm 100 نیز خراطی میشود. این قسمت از ستون پلکان را قندیل مینامند.

نرده

انواع نرده از جمله نرده باز، دست انداز، نرده بسته و … برای ایمنی و زیبایی نرده به کار میروند.

نرده باز

نرده سنتی از ستون‌های پلکان، دست انداز و ستون‌های نرده تشکیل می شود. ستون‌های پلکان در پاگردهای یک دوم گردش و پاگرد طبقه اول با اتصال تونشین و پیچ به تیرچه لب بند متصل می‌شوند. این ستون‌‌ها طوری در مکان خود قرار می‌گیرند که پیشانی پله‌‌‌ها اول و آخر در خط مرکز ستون پلکان واقع شوند.

دست انداز

قسمت فوقانی دست انداز پلکان mm 840 فاصله خانه‌های مسکونی منفرد معمولاً در 75mm بریده می‌شود و به شکل مناسبی ابزار می‌خورد. دو انتهای 50* mm 900 متصل میگردد. دست انداز از تیر عمودی از لبه پله و در پلکان‌های دیگر در فاصله دست انداز با اتصال کام و زبانه به ستون‌های پلکان متصل میگردد و به صورت چهار پهلوی ساده یا ابزار خورده ساخته می‌شوند. این ستون‌‌ها با زبانه یا جاسازی در زیر دست انداز و با زبانه 19 mm ساخته میشوند.

ستون‌های نرده

این ستون‌های نرده در قسمت فوقانی تخته بغل بند پلکان متصل میشوند. در مواردی که از تخته‌های بغل بند باز استفاده می‌شود، ستون‌های نرده در داخل جاسازی ایجاد شده در کف پله قرار می‌گیرند.

نرده بسته

فضای میان دست انداز و تخته بغل بند بسته را ‌میتوان با نصب صفحات چوبی، تخته چندلایی، تخته سخت چوب، شیشه یا مواد ورقه‌ای دیگر به یک قاب بندی سبک مسدود ساخت.

پله‌های فرم دار تحتانی

از نظر نمای ظاهری کار، پله تحتانی رشته پلکان‌های چوبی به صورت ربع یا نیم دایره شکل داده می‌شود. برای ایجاد انتهای گرد در پله، یک بلوک چوبی گرد تهیه می‌شود و با نازک کردن پیشانی پله تا حد روکش چوبی ‌آن را به این بلوک چوبی متصل میکنند.

پانل بغل

فضای مثلثی بین قسمت زیرین رشته پلکان تحتانی و کف را ‌میتوان به صورت باز باقی گذاشت، اما معمولاً ‌آن را با قاب بندی چوبی و پانل بغل مسدود میکنند.

تیر مرکزی

برای حمایت کف پله‌‌‌ها در قسمت مرکزی و امکان نصب صفحات گچی در طاق رشته پلکان، یک تیر مرکزی نرم چوب در زیر رشته پلکان نصب می‌گردد. این تیر مرکزی به کمک پایه‌هایی که به دو طرف ‌آن و زیر کف پله‌‌‌ها میخ میشوند از قسمت زیرین در خط مرکز رشته پلکان نصب می‌گردد تا ترک خوردگی پلکان در ضمن استفاده کاهش یابد.

در مواردی که طاق پلکان اندود میشد، دو تیر اضافی دیگر یکی بر روی دیوار و دیگری در کنار تخته بغل بند پلکان جهت نصب صفحات گچی یا رابیتس متصل می‌گردد.

انواع پله

در ادامه به معرفی چند مدل از پله های رایج که در ساختمان ها به کار برده میشوند میپردازیم:

پله‌های پیچ

این نام به پله‌های باریک شونده‌ای اطلاق می‌گردد که به جای پاگرد در پیچ پلکانی که دوم یا یک چهارم گردش مورد استفاده قرار می‌گیرند تا بدین ترتیب از تعدد پله‌های ضروری مابقی پلکان کاسته شود و در فضای لازم نیز صرفه جویی گردد.

از این پله‌های پیچ در پلکان منازل مسکونی استفاده می‌شود. این پله‌ها برای افراد جو‌ان و سالخورده ایجاد خطر میکنند، به همین دلیل استفاده از آن‌ها در پلکان فرار یا پلکان ساختمان‌های عمومی توصیه نمیشود.

پلکان چوبی بدون پیشانی

پلکان بدون پیشانی یا نردبانی از تخته‌های بغل بند و کف پله‌‌‌ها تشکیل می‌گردد و چون پله‌‌‌ها فاقد پیشانی هستند در بین کف پله‌‌‌ها فضای خالی وجود دارد. از این نوع پلکان به خاطر نمای ظاهری ‌آن استفاه می‌شود.

چرا که هیچ پلکانی از نوع صندوقه‌ای مناسب نیست و در مواردی که پلکان مستقل از دیوار‌‌ها به شکل یک رشته پلکان مستقیم است، تخته‌های بغل پلکان بدون پیشانی باید جهت تحمل بارهای عمود بر پلکان در فاصله میان طبقات از عمق کافی برخوردار باشند.

تخته‌های بغل بند را ‌میتوان به صورت بسته ساخت یا آن‌ها را به صورت باز مطابق طرح کف پله‌‌‌ها برید. کف پله‌های بدون پیشانی را برید و با قرار دادن آن‌ها در جاسازی ایجاد شده در تخته‌های بغل بند باید با استفاده از چوب‌هایی به ضخامت 38 یا 44میلی متر به وسیله میخ های چوبی چسبی محکم کرد.

برای تقویت اتصال کف پله‌‌‌ها به تخته‌های بغل بند پلکان در مقابل جمع شدگی و تابیدگی استفاده می‌شود که از زیر کف پله‌‌‌ها به تخته‌های بغل چوب، در هر چهار کف پله از یک میله مهار فولادی به قطر 10 یا 13میلیمتر بند پلکان پیچ می‌گردد.

تخته‌های بغل بند به کمک صفحات فولادی به کف متصل می‌شوند، این صفحات به کناره‌های تخته بغل بند و تیرچه‌های لب بند چوبی پیچ می‌شوند یا در داخل بتن کف قرار می‌گیرند. در مواردی که تخته‌های بغل بند پلکان برای ایجاد تکیه گاه و متصل ساختن کف پله‌‌‌ها بریده می‌شوند، کف پله به سطح فوقانی تخته‌های بغل بند پیچ می‌گردد و این اتصال به قدر کافی برای مهار کردن تخته‌های بغل بند به یکدیگر محکم است که نیازی به استفاده از میله های مهار نباشد.

تخته بغل بند بار معمولاً عمیق تر از تخته بغل بند بسته مشابه است، زیرا عمق موثر تخته بغل بند کمر باریکی است که از زیر محل تقاطع پشت کف پله تا سطح زیرین تخته بغل بند اندازه گیری میشود.

پلکان‌های چوبی بدون پیشانی در بین طبقات به صورت رشته پلکان‌های مستقیم ساخته می‌شوند و در این جا هیچ ستونی برای اتصال دست انداز وجود ندارد. در این حالت دست انداز و نرده به کناره تخته‌های بغل بند پلکان متصل می‌شوند.

پلکان‌های سنگی

در صورتی که پله‌ها مقطع یکنواخت مستطیلی می‌داشتند طاق زیرین پله‌ای و در صورت مثلثی بودن، طاق زیرین صاف می‌شد. انتهای نتراشیده پله‌های مقطع مستطیل در داخل دیوار کار گذاشته می‌شود. انتهای پله مقطع مثلث نیزشکل مکعبی داشت که در داخل دیوار قرار می‌گرفت.

این پله‌‌‌ها با اتصال دو راه پخدار به یکدیگر متصل می‌شدند و لبه‌ی پله بر روی سطح کف پله شکل داده می‌شد. پاگرد‌‌ها نیز از یک یا چند صفحه بزرگ سنگ طبیعی ساخته می‌شدند که با کار گذاشته شدن در دیواره‌های محیطی بر روی پله زیرین تکیه می‌کردند.

پلکان‌های بتن مسطح

روش ساخت پلکان به شکل سازه‌ای ساختمان و به راحتی استفاده از روش بتن ریزی در جا یا استفاده از تکیه‌گاه‌های بتن مسلح و پله‌های پیش ساخته بستگی دارد.

در مواردی که در اطراف پلکان دیوارهای باربر وجود دارد، معمولاً کار گذاشتن پاگرد‌‌ها در دیوارهای جانبی به صورت دال‌های یک طرفه و احداث رشته پلکان‌ها به صورت دال های مایل در بین پاگرد‌‌ها روشی اقتصادی محسوب می‌گردد.

این شکل پلکان برای مولدی مناسب است که دیوارهای محیطی از آجر یا بلوک ساخته شده باشند، چرا که کار گذاشتن رشته پلکان‌ها در داخل دیوارها مستلزم شکستن و هدر دادن مقدار زیادی آجر یا بلوک است تا بتو‌ان پله‌‌‌ها را در داخل دیوار جای داد.

در روش دیگر ‌میتوان پلکان را به صورت یک دال دو خم متشکل از پاگرد فوقانی، رشته پلکان و پاگرد تحتانی بدون وجود تکیه گاه جانبی طراحی و احداث کرد.

این شکل ساخت نسبت به استفاده از دال‌های جداگانه پاگرد جهت حمایت رشته پلکان‌ها بسیار گران تر تمام می‌شود. از این شکل ساخت در مواردی استفاده می‌شود که امکان ایجاد تکیه گاهی در طرفین پلکان برای پاگردها وجود نداشته باشد.

ایجاد قاب بتن مسلحی از تیر‌‌ها

یک روش دیگر ساخت، ایجاد قاب بتن مسلحی از تیر‌‌ها در محل پاگرد‌‌ها جهت حمایت تیرهای مایل رشته پلکان‌ها است. تیرهای پاگرد بر روی دیوارهای جانبی یا تیرهای اسکلت تکیه می‌کنند و به نوبه خود تیرهای مایل تکیه گاه پله‌‌‌ها را حمایت می‌کند.

شکل ظاهری این روش ساخت تا حدودی زشت است و طاق زیرین پلکان حالت نامنظم دارد. این روش بیشتر برای پله‌های پیش ساخته‌ی بتنی مناسب است که یا بر روی تیر مایل زیر رشته پلکان قرار می‌گیرند و انتهای آن‌ها در داخل دیوارهای محیطی کار گذاشته میشود و یا از دو تیر مایل و پاگردهای پیش ساخته استفاده می‌شود.

در مواردی که پلکان بتن مسلح یک دوم گردش در اطراف دیوار مرکزی میان رشته پلکان‌ها ساخته می‌شود، پلکان‌ها به صورت طره‌ای در داخل این دیوار مرکزی قرار میگیرند، یا با استفاده از قاب یا دیوارهای محیطی آن‌ها را به شکل نیم طره‌ای در دیوار مرکزی کار می‌گذارند.

مسلح کردن پلکان بتنی به سیستم ساختمانی مربوطه وابسته است. برخی پلکان ها طوری طراحی و ساخته شده اند که پاگردهای ‌آن به عنوان یک دال دو طرفه در داخل دیوارهای محیطی قرار میگیرند و یک دال مایل به عنوان یک رشته پلکان، مستقل از دیوارهای جانبی در بین پاگرد‌‌ها گسترده می‌شود.

آرماتوربندی پاگرد‌‌ها به صورت دو طرفه در قسمت تحتانی دال و آرماتور بندی اصلی رشته پلکان‌ها به صورت یک طرفه در جهت شیب رشته پلکان انجام می‌شود.

عمق موثر دال مایل که رشته پلکان را به وجود می‌آورد در محل کمر باریکی اندازه گیری می‌شود که در مقطع محل تقاطع کف و پیشانی پله و طاق رشته پلکان قرار دارد.

در واقع این ضخامت دال است که مقاومت سازه ای را به وجود می‌آورد و پله‌‌‌ها هیچ نقشی در تحمل بار ندارند. در اطراف آرماتور بندی باید پوشش کافی بتنی جهت جلوگیری از زنگ زدگی و حفاظت از میلگردهای فولادی در برابر آسیب‌های ناشی از آتش سوزی وجود داشته باشد.

نرده پلکان‌های سنگی، سنگ ریختگی یا بتن مسلح معمولا فلزی است. ستون‌های نرده یا به پایه‌های بتن ریزی یا دوغاب ریز‌ی شده کنار پلکان‌ها پیچ می‌شوند و یا با عبور از کف پله در زیر ‌آن پیچ می‌شوند و یا در سوراخ ایجاد شده یا بتن ریزی شده‌ی درون کف پله کار گذاشته می‌شوند. این ستون‌های فلزی عمودی به نوبه‌ی خود تکیه گاه دست انداز نرده را به وجود می‌آورند.

هم چنین کف پله‌های سخت چوبی که به توپی‌های درون هر پله پیچ می‌شوند، سطح جذاب، مقاوم و بی صدایی را به وجود می‌آورند. پیشانی و کف پله‌های سنگی را ‌میتوان به عنوان رویه در سطح پلکان کار گذاشت.

جهت اتصال پله به فوندانسیون برای آنکه از حرکت‌های افقی ‌آن جلوگیری شود تقریبا باید فاصله اتصال ستون به صفحه زیر ستون اجرا شده و از صفحه و نبشی استفاده گردد و به کلیه خم‌‌‌ها باید یک عدد تسمه مستقیم جوشکاری شود و اگر از تسمه بریده به شکل \/ استفاده می‌شود باید در محل خم به وسیله تسمه تقویت شود.

برای وصله خم پله از آهن مستطیل شکل استفاده نموده و اگر به خاطر طول جوش محور باشیم، از وصله خم استفاده نماییم، بهتر است در محل خم، قطعه آهن کوچکی با طول جوش، متصل نماییم و خطر پاره شدن در محل خم را کاهش بدهیم.

اتصالات دیگری از جمله اتصالات پله‌های پلکس و همین طور اتصالات دیگر که مسئله زیبایی برای آنها اهمیت میابد.

فضای پله

الف ) نور:

موقعیت‌های مختلف قرارگیری نور و نورپردازی در پلکان به شرح زیر است.

ب) دیوار

ج) زیر پله

د) سازماندهی در فضا :

پله‌‌‌ها در ساختمان  می‌توانند در نما قرار بگیرند یا در قلب غضا. همچنین می‌توانند در لب نما نیز جای بگیرند. هم چنین پله‌‌‌ها می‌توانند نقش‌های دیگری نیز در ساختمان  بگیرند. محور‌‌ها و شافت‌های پلکان به شرح زیر می‌باشد.

ه) دید پله :

هنگامی‌که از پله‌‌‌ها بالا رفته و به بالا صعود می‌کنیم یا در هنگامی‌که به سمت پایین می‌رویم نسبت به محیط اطراف یک دید جدید به دست می‌آوریم که می‌تواند مناظر بدیعی را نیز به دست بیاورد.

همچنین مقیاس انسان نیز در این رابطه قابل بررسی است. پلکان موقت در برلین تصویر خوبی را از دید و هم چنین کاربری پله نشان می‌دهد. این پلکان موقت در برلین غربی و در مجاورت دیوار برلین قرار گرفته با به کاربران دید مناسبی از برلین شرفی و از بالای دیوار می‌دهد.

و) رنگ

استانداردها

در طراحی و ساخت پله ها نیاز است استانداردهایی در نظر گرفته شود .باید به این نکته توجه شود که طراحی پله باید با آیین نامه‌های ساختمانی محلی مطابقت داشته باشد. بیشتر این آیین نامه‌‌‌ها حکم کرده اند که یک پلکان ممتد نباید عرضی کمتر از 112 سانتیمتر داشته باشد، که حداقل اندازه پاگردها و سکو‌‌ها نباید کمتر از عرض پلکان و حداقل ارتفاع ایمن در همه بخش‌های پلکان نباید از 203 سانتی متر کمتر باشد که این اندازه به طور عمومی ‌از لبه کف پله یا از کف پاگرد یا سکو در نظر گرفته می‌شود.

اطلاعات طراحی

در هیچ جایی امنیت و راحتی فردی استفاده کننده به اندازه‌ای که در طراحی پله مطرح است، از اهمیت برخوردار نیست. بنابراین، این بخش اطلاعات لازم برای حل اغلب مسایل مربوط به طراحی پله را ارائه میکند.

بیشتر آیین نامه‌‌‌ها ملزم کرده اند که در منازل یک و دو خانواد ه‌ای پلکان نباید عرضی کمتر از 91 سانتی متر و ارتفاع دستگیره نرده‌‌‌ها نباید کمتر از 76 و بیشتر از 86 سانتیمتر از لبه پله بوده و در هر ردیف پلکان باید چهار پاخور یا بیشتر تعبیه شود.

فضای لازم برای عبور اسباب

عرض U، دوبل L، کشیده L پهنا همیشه یک عامل اساسی در طراحی راه پله نیست، اما هنگامی‌که طرح پله شامل یک یا چند پیچش در امتداد حرکت خود باشد، مهم است. طرح اغلب چنین پله‌هایی شامل فرم کشیده است U و پله‌هایی که فقط برای عبور و مرور افراد از طبقه‌ای به طبقه دیگر استفاده می‌شوند می‌تواند برای عبور راحت یک نفر عرض 60 سانتی متر و برای عبور دو نفر در کنار هم عرض105 سانتی متر داشته باشد.

هنگام حمل اسباب به بالا و پایین، حداقل پهنای راه پله‌‌‌ها و پاگرد‌‌ها باید دقیقا انتخاب شوند، در غیر این صورت گوشه‌‌‌ها در بسیاری از موارد ایجاد مانع خواهند کرد.

حداقل ابعاد پیشنهاد شده عرض پله‌‌‌ها، الزما برابر پهنای پله‌ها، چه در حالت بین دو دیوار و چه دو طرف باز، نیست. بیرون زدگی ستو‌ن‌های نرده، دستگیره‌های نرده و قرنیز در عبور اسباب موثرند و در هنگام محاسبه عرض واقعی پله باید به حساب آید.

ارتفاع ایمن اغلب یک عامل کنترلی در طراحی است. با شرایط حداقل ارتفاع ایمن، پهنای خالص برای عبور اسباب در اغلب موارد باید بزرگتر از مواردی باشد که در ارتفاع ایمن نامحدود یا برابر حداقل ارتفاع سقف است.

این امر مخصوصا در پله اول و پیچش‌‌ها اهمیت می‌یابد، جایی که شیب اولین پله، ارتفاع عمودی راه پله زیرین را محدود می‌کند. بنابراین اگر پله‌‌‌ها باید نسبتا کم عرض باشند و اگر اسباب باید از آن‌ها عبور کنند، ارتفاع ایمن با ارتفاع عمودی باید متناسبا افزایش یابد.

پهنای پاگرد می‌تواند جهت ایجاد فضای چرخش لازم برای اسباب افزایش یابد. اگر این عمل انجام شود حداقل پهنای خالص متناسبا کاهش خواهد یافت. با این حال این طرز عمل بدون وجود راهروهایی در پایین راه پله با عرض حداقل برابر با پهنای پاگرد موثر نخواهد بود.

اغلب راهروهای باریک مانند راه پله‌هایی با ارتفاع ایمن کم یا باریک یا پیچ‌ های کم جا به عنوان مانعی در جابجایی اسباب عمل می‌کنند. راه پله‌های عریض امکان بیشتری بر‌ای مانور اسباب به وجود می‌آورند، حتی در مورد قطعات خیلی بزرگ. اما اسباب سبک اغلب ممکن است از روی نرده‌‌‌ها و ستون نرده‌ها عبور داده شوند. برای راحتی یکسان عموماً پله‌های دارای دست انداز دیواری باید عریض تر ازپله‌های نرده دار باشند.

ارتفاع مبنای کف تا کف دو طبقه 18 سانتیمتر است. پهنای پله ازدیوار تا دیوار  290 سانتیمتر با 16 پله به ارتفاع13 سانتی متر است.

تجربه اضافه کردن یک پیچش به جای تقسیم با پاگرد که به طور مورب از ستون نرده انجام می‌شود. در تمامی‌ موارد منع شده به دلیل ‌آن که در مکان نامطلوب امکان ایجاد یک پله باریک خطرناک وجود خواهد داشت.

به کارگیری پلان‌ها

اطلاعات نموداری می‌توانند در اسکیس‌‌‌ها به عنوان یک مقیاس بصری به کار روند.  اطلاعات جدول استاندارد می‌تواند در هر اسکیس یا نقشه اجرایی به کار رود تا نیازهای مقاطع راه پله‌های اجرایی را در محاسبه با روی پله، ارتفاع پله، فضاهای عمومی‌ و افقی، جایگیری زیر پله و حداقل ارتفاع ایمن لازم را برطرف کند.

اطلاعات ابعادی برای تمام ارتفاعات کف تا کف به یک شیب پله، محدود می‌شوند. شیب موجود عموماً برای راحتی انسان در نظر گرفته شده است. اطلاعات ابعاد برای دیگر شیب ها، نظیر اندازه کف پله‌‌‌ها و جایگزین گردد.

لبه‌های پله

لبه‌های پله که به اندازه 2 تا 4 سانتیمتر (معمولاً 3 سانتیمتر ) بعد از پاخور امتداد می‌یابند، یک نیاز عملکردی هستند و در اغلب آیین نامه‌های ساختمانی الزامی‌ شده اند. لبه‌های پله ممکن است با امتداد دادن کف پله یا شیبدار ساختن پاخور پله ایجاد شوند.

روش دوم در پله‌های بتنی به دلیل شکل پذیری ساده ‌آن  مرسوم است. و در گونه‌های دیگر پله نیز جایی که قصد نصب موکت باشد به کار می رود. این نوع لبه پله اغلب برای پله‌های مورد استفاده معلولین پیشنهاد میشود.

طرح های راه پله‌ها

راه پله‌های راحت نمی‌تواند بدون ارتباط با ابعاد بدن انسان متوسط طراحی شوند. جهت مناسب شدن پله این ابعاد و معادل میانگین قدم برداشتن راحت انسان (حدود 60 سانتیمتر) خط شیب پله، ارتباط متناسب کف پله و پاخور، بلندی دست انداز نرده و حداقل ارتفاع ایمن لازم ثابت می‌شوند.

کف پله‌ها و پاخور‌‌ها در پله‌های پیچی باید روی یک خط فرضی در مسیر حرکت در 45 سانتیمتری از لبه داخلی (شعاع کوچکتر) دست انداز نرده تقسیم شوند.

همه آیین نامه‌های ساختمانی مشخصات دقیقی برای پله‌های خروجی دارند. آیین نامه ساختمانی ملی شرکت‌های بیمه آمریکا و آیین نامه ساختمانی شهر نیویورک هر دو 19 سانتیمتر بوده و کف پله‌‌‌ها نباید عرض کمتر از 23 سانتیمتر متناسب باشند و ارتفاع پاخور‌‌ها نباید بیشتر از 75 تا 70 بدون (لبه پله ) داشته باشند.

پیشنهاد می‌کنند که کف پله و پاخور با فرمول   T* R= 2 بررسی شود. حداقل پهنای راه پله در بیشتر موارد 110 سانتیمتر بر اساس دو مسیر 55 سانتیمتری است.

نرده‌‌‌ها باید در هر دو طرف تعبیه شوند و می‌توانند حداکثر 9 سانتیمتر پهنا داشته باشند. پله‌های چرخان و باز ممنوع هستند.

حداکثر فاصله عمودی مجاز بین دو پاگرد 365 سانتیمتر است. در مکان‌های عمومی‌ این فاصله 245 سانتیمتر است. پله‌ها باید برای تحمل بار زنده به اندازه 490 کیلوگرم بر متر مربع طراحی شوند.

پلکان‌ها به سه دسته تقسیم میشوند

– پلکان‌های سبک : عبارتست از پلکان‌های چوبی و فلزی.

– پلکان‌های معمولی : فقط اسکلت (قطعات کناری، تیرهای پاگرد) فلزی بوده و بقیه قسمت‌‌ها ممکن است از بتن، سنگ، آجر و … باشد.

– پلکان‌های سنگین : که اسکلت و قسمتهای مختلف از مصالح بنایی است.

بارهای وارده

معمولا وزن خود پلکان را به ترتیب زیر در نظر می‌گیرند :

پلکان‌های سبک 150 کیلوگرم به مترمربع

پلکان‌های معمولی 300 کیلوگرم به مترمربع

پلکان‌های سنگین 500 کیلوگرم به مترمربع

اگر مصالح به کار رفته و یا مشخصات دیگر پلکان خیلی متفاوت باشد وزن آن را باید محاسبه کرد.

بار متحرک گسترده یکنواخت

در مورد ساختمان شخصی میتو‌ان بار گسترد‌ه‌ای برابر 350 کیلوگرم به مترمربع در نظر گرفت ولی در مورد ساختمان‌های عمومی ‌500 کیلوگرم به مترمربع در نظر میگیرند.

بار متحرک افقی

برای پلکان‌های معمولی 50 کیلوگرم و پلکان‌های عمومی‌100 کیلوگرم به متر در طول مد نظر میگیرند. در مورد پلکان‌های کم مصرف 15 کیلوگرم به متر و طول.

بار ناشی از باد و برف

در پلکان‌هایی که خارج از ساختمان  هست میتو‌ان از بار برف صرف نظر نمود، و اثر باد را به قرار زیر در نظر می‌گیرند:

W= در مورد پلکان‌های تا ارتفاع 8 متر از زمین :60 کیلوگرم به مترمربع

W= در مورد پلکان‌های بین 8 تا 20 متر : 60 کیلوگرم به مترمربع

نیروی باد را همیشه افقی در نظر میگیرند که فرمول‌های جداگان‌های برای ‌آن محاسبه می‌شود.

نیروی وارد به قطعات

نیروی وارد به قطعات به شرح زیر مورد بررسی قرار میگیرد.

قطعات کناری

رل اصلی قطعات کناری تحمل بارهای وارد به پله‌ها است که از راه اتصالات به آن‌ها می‌رسد و به شکل‌های مختلف (مستقیم، مارپیچی و …) هستند.

نرده یا جان پناه پلکان

برای حفاظت بایستی طرف‌های آزاد پاگرد و پلکان نرده جان پناه ساخته شود. درصورتی که نیروی قابل ملاحظه‌ای روی نرده، دستگیره و … وارد شود لازم است ‌آن را محاسبه کنیم.

پلکان‌های مارپیچی

با استفاده از پلکان‌های استوانه‌ای یعنی پلکان‌هایی که تصویر افقی آن‌ها دایره است، حداکثر صرفه جویی در محل را ‌میتوان انجام داد. تقسیم پله‌ها را از روی خط میانی انجام میدهند. در عمل تصویر خط میانی را که (یک دایره است ) به 11 یا 12 قسمت مساوی تقسیم میکنند.

این امر در صورتی است که محل ابتدا و انتهای پله اختیاری باشد، در غیر این صورت خط میانی را به قسمت‌های مساوی تقسیم میکنند.

سابقاً پلکان‌های مارپیچی را از چدن می‌ساختند ولی امروزه اکثر قریب به اتفاق آن‌ها را از فولاد ساخته و پله‌‌‌ها را غالباً از چوب انتخاب می‌کنند. این پلکان‌ها ممکن است دارای قطعات کناری و یا بدون قطعات کناری باشند.

در حالت اول پله‌ها بمانند روی دو تکیه گاه حساب میشوند، در حالت دوم پله‌‌‌ها به طور صلیب به ستون وسطی متصل می‌شوند و فاصله آن‌هارا به وسیله کش و یا قطعات میانی تثبیت میکنند.

محاسبه ستون وسطی

سطح مقطع ستون وسطی را غالبا از روی تجربه انتخاب می‌کنند. پله‌های مارپیچ ممکن است از قطر 105 تا 180 سانتیمتر یا بیشتر وجود داشته باشند.

حداقل قطر ستون وسطی باید 7 سانتیمتر از قطر پلکان بیشتر باشد. در هر دور از پله‌های 120 سانتیمتر برای راحت حرکت کردن در نظر گرفته می‌شود. جهت امکان استفاده از نرده، عرض پله باید حداقل 5 مارپیچ و 21 الی 16 کف پله وجود داشته باشد. ارتفاع ایمن باید با چرخش 4  از3 دایره محاسبه شود.

22 سانتیمتر تقریباً حداقل ارتفاع پله‌ای است که ارتفاع ایمن 205 سانتیمتر را به وجود می‌آورد و اگر در دایره 16 کف پله ( هنگامی‌که در دایره 12 کف پله باشد، ارتفاع ایمنی برابر 215 سانتیمتر میسازد. ممکن است در بعضی حالات از ارتفاع 30 سانتیمتری برای پله استفاده شود.

پله‌ی مارپیچ ممکن است از کف پله فلزی ریختگی و پاگردهایی با پوشش صفحات پهن یا شطرنجی از مواد صاف یا ناصاف ساخته شود.

هر کف پله به ستون فولادی میانی اتصال دارد. نزدیک ستون میانی، کف پله‌ها جای کافی برای کف پله ندارند. کف پله‌‌‌ها از لبه بیرونی با استفاده از پیچ یا ریل‌هایی که از درون پله‌‌‌ها رد شده و مانند پیچ عمل می‌نماید، به یکدیگر متصل می‌شوند.

سازندگان ممکن است انواع متنوعی از طرح های استاندارد کف پله و پاگرد را بدون نیاز به تمهید الگوهای خاص، داشته باشند. هسته در پایه به وسیله یک صفحه فولادی در شالوده بتنی گیردار است. پله‌ها صندوقچه این پلکان‌ها مرکب از یک هسته مرکزی با پله‌های کنسولی می‌باشد.

هسته مرکزی لوله به قطر mm140  متشکل از صفحه فولادی، در دو ‌‌انتها بسته و روی هسته جوش می‌شود. روی پله‌‌‌ها ممکن است از صفحه فولادی، مرمر، چوب و … باشد. جان پناه از دستگیره بالای پلاستیکی با تسمه پایین و نرده قطعات قائم اصلی از فولاد با ابعاد  20 * 20 و یا 30 *20 استفاده شود.

زاویه ی بحرانی

critical angle. زاویه ی شیبی، معمولاً 50 درجه، که بیش از آن، یک پلکان درون آرامش (روحی) و خطرناک محسوب میشود.

نسبت خیز به عرض

نسبت پیشنهاد بین خیز و عرض یک تک پله، که با هر یک از دو رابطه‌ی زیر مشخص می‌شود:

خیز+(2*عرض) = 24 تا 25

72 تا 75 = خیز * عرض

زاویه ی پیشنهادی

preferred angle: زاویه ی شیبی بین 28 تا 36 درجه برای یک رشته پلکان، و کمتر از 5 درجه برای یک شیب 1 متر تا 1/20 در پلکان، اگر پاگرد‌‌ها گنجایش قرار گرفتن نیمکتی برای استراحت یا فضایی برای گفت و شنود داشته باشند، لازم نیست که عرض پله زیاد باشد و 15mm نیزکافی است.

مهمترین ضرورت در پلکان این است که درجه شیب ‌آن تا حد امکان ملایم باشد تا تلاش برای بالا رفتن را حداقل کاهش دهد. برای تعیین زاویه شیب مناسب، ابتدا باید اندازه قدم های انسان را در نظر گرفت که به طور معمول 63 سانتی متر است.

فرض شده که نیروی لازم برای حرکت عمودی دو برابر نیروی حرکت افقی است. مفهوم این موضوع به زبان ریاضی این است که یک گام و دو ارتفاع پله باید عدد 63 را بسازند.

در راحت ترین نوع پلکان در سنت وینی، ارتفاع هر پله 14 سانتی متر و کف پله‌‌‌ها 35 سانتی متر پهنا دارد. اما متاسفانه به خاطر کاهش فضای لازم برای پله زاویه‌ی شیب اغلب پله‌‌‌ها بیش تر و ارتفاع آن‌ها18 و 19 سانتی متر است.

اگر ارتفاع پله‌‌‌ها کمتر از 14 سانتی متر باشد، حد بالای راحتی تامین شده چرا که اختلاف ارتفاع به آهستگی طی شده است.

نرده‌‌‌ها در پله باید طوری باشند که دستگیره ‌آن به فاصله 1 متر از سطح پله‌‌‌ها و یا سطح پاگرد قرار گیرد. (بعضاً ارتفاع 90 سانتیمتر هم به چشم می‌خورد.)

بین دستگیره پلکان و پله‌‌‌ها (و یا پاگرد ) میله‌های فلزی و عموما موازی با دستگیره می‌گذارند. هم چنین نرده‌های چوبی دارای جزئیات زیر میباشند.

پله‌های دایره‌ای نیز بین دیوار‌‌ها ممکن است بر روی تیر تیغه‌های داخلی خود که بر روی تیرهای مخفی تکیه دارند، ایستا باشند یا بر روی تیغه‌های خارجی یا آویز‌‌ها نگهداشته بشوند. در حالتی که تکیه‌گاه های یک پله دایره‌ای کاملاً نمایان است. سعی می‌شود در طرح کمترین اعضای تکیه گاهی استفاده شود.

در ساختمان  یک پله گرد، اندازه کل قفس پله و طول کف پله‌‌‌ها را میتو‌ان بر اساس همساز شدن با شرایط سازه تنظیم شود. کف پله‌ها باید در فاصله 38 سانتیمتری از نرده درونی حداقل 20 سانتی متر عرض داشته باشند.

کف پله می‌تواند از فولاد، چدن یا سطحی ناصاف فلز غیرآهنی با سطحی ناصاف، سیمان، موز اییک، سینولیوم، چوب، مرمر یا مواد دیگر باشد.

پاگرد‌‌ها و سکو‌‌ها ممکن است به صورت قسمتی از پله ساخته شوند و توسط تیر یا کنسول حمایت گردند. ریل‌های دیواری و بازویی آن‌ها میتواند طوری ساخته شود که با شکل دست انداز نرده میانی یکسان باشد.

تیر حمال نما در نرده‌‌ها میتوانند شبیه آنهایی باشند که در پله‌های مستقیم مورد استفاده قرار میگیرند. ولی طراحی ‌آن باید با ساختار گرد‌ان پله سازگار باشد. پله‌های دایر‌ه‌ای با شعاع کم امکان خلق طرحی دارای چشم انداز را سلب خواهد نمود. استفاده از ساختار لزی با ترکیب رنگ های متضاد می‌تواند به طور موثری در نصب اینگونه پلکان به کار گرفته شود.

امنیت در پلکان

تاریخ پلکان مربوط به هزار‌ان سال پیش می‌شود. انسان های اولیه برای دست یابی به غذا، سر پناه و یا فرار از جانوران شکارچی و یا برای کنجکاوی برای صعود به ارتفاعات تحریک می‌شدند، سپس آن‌ها خلاق شده و شروع به کنده کاری به صورت دندانه دندانه و یا همان پله‌های ابتدایی برای دستیابی به ارتفاعات کردند.

بعضی از این پله‌های به جا مانده تا امروز مربوط به ده‌‌ها هزار سال پیش می‌شود. حدود 5 هزار سال پیش، آرشیتکت‌های مصری طراحی پله‌‌‌ها را فرمول بندی کردند تا استفاده از آن‌ها راحت تر باشد، اما پیشرفت و قدم اساسی در این زمینه مربوط به رومی‌‌‌ها می‌شود که تکنولوژی پله‌‌‌ها را حدود 100 سال قبل از میلاد مسیح گسترش دادند.

مارکوس ویتروویوس پولیو، یکی از معماران دربار جولیوس سزار، هندسه و همین طور تئوری ریاضیدان یونانی، فیثاغورس را به کار گرفت تا بتواند اولین پله طراحی شده توسط فرمول‌های علمی‌ را ایجاد کند.

استفاده از تئوری فیثاغورس باعث می‌شد که طرح او طبق اصول یعنی مطابق تناسبات گام‌های انسان و میزان صعود پله‌‌‌ها و همین طور تناسبات بدن باشد. ویتروویوس توانست پله‌‌‌ها را امن تر و راحت تر طراحی کند و همین طور توانست برای جهان مقدمات علم مهندسی انسان را به همراه بیاورد.

طی سال‌ها، پله‌‌‌ها علاوه بر اینکه ضروریت خود را نشان دادند، تبدیل وسیله‌ای برای دستیابی به قدرت نیز شد، به طوری که دیگر به ندرت ‌میتوان کاخی مجلل یافت که در طراحی داخلی آن از پلکان استفاده نشده باشد.

در رمان معروف روسی پلکانی بزرگ که به سمت بالا می‌رود داشته باشد. بسیاری از ساختمان‌های عمومی‌ بزرگ و مهم، پله‌‌‌ها را به عنوان اولین قسمت معماری خود دارا می‌باشند. مثلاٌ عمارت کنگره در واشنگتن و یا موزه‌های هنر شهر نیویورک.

پله‌ها، سنتی، ضروری و همه جایی هستند، اما این کل داستان نیست. کمی ‌فکر کنید، بالا رفتن، تلاشی فیزیکی است در مقابل جاذبه زمین، اما هر چیزی که بالا برود پایین نیز می‌آید.

اما بعضی اوقات با ضربه و شکستگی استخوان‌ها و شاید بدتر. مسئله این است، پله‌‌‌ها می‌توانند خطرناک ترین قسمت یک ساختمان  نیز باشند.

12000 مرگ بر اثر پله‌‌‌ها را در سال

انجمن بین المللی امنیت 12000 مرگ بر اثر پله‌‌‌ها را در سال گزارش می‌دهد که حدود نصف این تلفات در خانه‌‌‌ها اتفاق می‌افتد. این گونه سوانح بعد از سوانح رانندگی دومین دسته در گروه حوادث ناخواسته در ایالات متحده حساب می‌شود.

عدد حقیقی مسلماٌ بیشتر از این مقدار است. تعداد زیادی از حوادث پله‌‌‌ها گزارش نمی‌شود، چون بسیاری از مردمی‌ که صدمه می‌بینند خودشان نمی‌دانند چرا و چگونه از پله سقوط کردند.

عده‌ای بر این باورند که سرخوردند، سکندری خوردند یا بند کفششان زیر پای آن‌ها گیر کرده و شاید هم تعادل خود را بر اثر شل بودن پاشنه کفش خود از دست دادند و بسیاری دلایل دیگر.

در هر صورت آن‌ها پله‌‌‌ها را مقصر نمی‌دانند. گروه دیگر، عده‌ای هستند که از گفتن این که از پله‌‌‌ها افتادند به دیگر‌ان شرم دارند. آن‌ها بر این باورند که علت سقوط آن‌ها خودشان بوده اند.

گروه دیگر هم کسانی هستند که بعد سانحه بیهوش و یا بدتر هستند و دیگر نیازی نیست تا علت سانحه را از آن‌ها پرس و جو کرد. در حقیقت تا به حال هیچ گونه تحقیقی در مورد سوانح پله انجام نگرفته است و اگر هم تا به حال انجام شده بازرس مورد نظر در مورد طراحی پله‌‌‌ها و اطلاعات مهندسی ‌آن اطلاعات کافی نداشته تا بتواند ارزیابی دقیق و صحیحی انجام دهد.

هیچ وقت این سوال پیش نمی‌آید که اگر پله یا رامپ طبق اصول مهندسی طراحی شود و توسط یک فرد ماهر ساخته و اجرا شود و همین طور طبق شرایط طبیعت نگهداری شود و با توجه به پیشرفت چند هزار ساله ‌آن باز هم احتمال خطرناک بودن ‌آن می‌رود.

اگر فردی مواظب قدم گذاشتن خود روی پله‌‌‌ها نباشد و یا به نرده‌ی پله تکیه نکند هیچ کس نمی‌تواند پله‌‌‌ها را مقصر بداند.

فرض کنید پلکان مانند یک مسیری بود که چرخ دنده‌ای روی ‌آن می‌خواهد حرکت کند و استفاده کننده از پلکان نقش ‌آن چرخ دنده را دارد. در حقیقت نرده پلکان باید یک راهنما برای فرد استفاده کننده یا همان چرخ دنده‌ای باشد که قرار است روی مسیر دندانه دندانه‌ی خود یعنی پلکان حرکت کند.

وقتی مسیر حرکت چرخ دنده مکانیسم راهنمای ‌آن طبق قدرت تحمل قابل قبولی و صحیحی طراحی شوند، همه چیز به درستی کار میکند. اما اگر عیبی هرچند کوچک وجود داشته باشد، چه کوتاهی در نگهداری سیستم و یا قسمتی شکسته سیستم از کار می‌افتد.

با این حال ما در قرن 21 با انواع وسایل پیچیده و ابزارآلات در سطح بالا و با پیشرفت چشمگیری که در صد ساله اخیر یا بیشتر داشته ایم هنوز نمی‌توانیم پله‌های معمولی را طوری داشته باشیم که درست و امن استفاده شود. چرا؟

آیا علم ما در این زمینه کم است؟

آیا مردمی‌که بر اثر این سوانح صدمه می‌بیند یا می‌میرند، مهم نیستند؟

ایا پول مهم تر از این مردم است؟

یا به این دلیل است که این کار هیجان انگیز نیست؟

همه این دلایل و بسیاری دلایل دیگر که ذکر نشده اند می‌توانند دلایلی منطقی و درست باشند. مشکل اینجاست که اکثر حوادثی از این قبیل که وقتی یک بار اتفاق می‌افتد از دید عمومی‌ مخفی نمانند.

حوادثی که پلکان مقصر آنها بودند

وقتی حادثه یک پله یا رامپ اصلی اتفاق می‌افتد، علت ‌آن اتفاق در پشت عاقبت ‌آن فاجعه و رویداد و در پشت تیتر روزنامه‌‌‌ها مخفی باقی می‌ماند. به عنوان مثال در سال 1903 حادثه تئاتر در ایروکویس در شیکاکو 500 نفر مردند که اجساد آن‌ها توده‌ای به ارتفاع 8 پا را درست کرد، که بر اثر لگد مال شدن ‌آن هم به دلیل آتشی که حتی نتوانسته بود قسمت اعظم ساختمان  را بسوزاند فرار کرده بودند.

علت اصلی این همه تلفات این بود که رامپ‌‌‌ها و پله‌های خروج درست طراحی نشده بود. مقصر اصلی پله‌‌‌ها بود اما روزنامه‌ها در تیتر نوشتند : آتش

مجددا در 1942 در بیشه و تفریحگاه نارگیل در بوستون 700 نفر از مردمی‌ که تلاش می‌کردند از آتش فرار کنند مردند، فقط به دلیل ضعف طراحی در پله‌های خروج. روزنامه‌‌‌ها باید می‌نوشتند: پله‌‌‌ها و راه های خروجی 700 نفر را کشتند ولی باز هم این ذکر نشد.

و اخیرا در حادثه 11 سپتامبر 2001 در نیویورک در برجهای دو قلو‌ی تجارت جهانی 2792 نفر زندگی خود را از دست دادند و 2261 نفر مجروح شدند و باز هم علت این همه تلفات و مجروحین در این حادثه تروریستی ضعف طراحی پله‌‌‌ها و راه های خروج بود.

یک از درس‌هایی که مسئله 11 سپتامبر به ما می‌دهد این است که هزینه کردن برای سیستم‌های خروج مثل پله‌‌‌ها و رامپ هزینه‌ای است که بیهوده سرمایه گذاری نمی‌شود و در بسیاری اماکن باید صورت بگیرد تا به فرض اگر مسئله تروریسی دیگری نیز اتفاق بیفتد امثال این تلفات مجددا تکرار نشود.

پیشنهاد اشتباهی بسیار اوقات مطرح می‌شود که کدهای محاسباتی پله‌‌‌ها را ‌میتوان خیالی آسان و راحت حساب کرد و دقت زیادی در این مورد به خرج ندهیم.

آیا این کار غیر عاقلانه‌ای است که در محاسبات فنی پله‌‌‌ها دقت زیادی به خرج دهیم و پله‌هایی با استقامت بالا طراحی کنیم و برای ساخت ‌آن هزینه کنیم تا سوانح جراحات و خسارات احتمالی آینده را به حداقل برسانیم و با توجه به اینکه بیشتر از پنجاه درصد حوادث مربوط به پله‌‌‌ها در خانه و محل سکونتی اتفاق می‌افتد، نباید این ضوابط را برای مکان‌های مسکونی نیز اعمال کنیم؟

سیکاموتور در بدن یک عمل سرپایی پیچیده بین ذهن و اعمال فکری و حرکات عضلانی است که باعث می‌شود یک عمل را بتوانیم مکررا انجام دهیم. در هنگام حرکت روی پله سیکاموتور برای هر فردی نسبت به اینکه مکان پله مسکونی است یا مدرسه یا. .. هیچ فرقی نمی‌کند.

بنابراین اصول طراحی اولیه و استانداردهای امنیتی پله نباید نسبت به مکان ‌آن تفاوت چندانی داشته باشد.

سازنده یک پله فردی که ‌آن را محاسبه می‌کند طراح و آرشیتکت شرکت های بیمه، مهندسی و تمام افراد متخصص باید نسبت به ساخت ‌آن دقت کافی به خرج دهند تا هم در هزینه‌‌‌ها و خسارات احتمالی آینده صرفه جویی شود و هم مساله مهم تر، حفظ جان مردم در نظر گرفته شود.

به عنوان مثال چیزی وجود د ارد به نام تکنولوژی پله‌های نرم به این معنی که عناصر سازنده پله‌‌‌ها باید از موادی فشرده و جاذب تهیه شده باشد تا جراحات احتمالی را کاهش دهند و تکنولوژی‌های دیگری در این زمینه وجود دارد که پله‌‌‌ها ضد آتش، قوی و محکم، امن، مقاوم و در برابر ساییدگی، زیبا و نرم باشند.

با در نظر گرفتن همه این موارد پله‌‌‌ها می‌توانند امن باشند، جراحات کاهش یافته و در عین حال در هزینه‌‌‌ها صرفه جویی می‌شود. و از همه مهمتر این کار درستی است که باید انجام شود.

علامات و کلمات اخطار آمیز

– ارتفاع پله کم است.

– دست‌‌ها را آزاد نگه دارید.

– مراقب پله باشید.

– پله شکسته است.

– مراقب باشید.

– پله در شیب است.

– سطوح لغزنده است. و. ..

همه این علامت‌‌‌ها سعی می‌کنند تا شما را در بر ابر خطر حفظ کنند، ولی کاملا واضح است که هیچ کدام دلیل نمی‌شود که در پله‌‌‌ها مسئله محاسباتی و امنیتی پله باید در نظر گرفته نشود.

از طرف دیگر گذاشتن این علامات همیشه دلیل بر این نیست که هر کسی که از این جا رد شد بتواند ‌آن را بخواند. سوال این جاست؟ آیا این علامات هشدار دهنده بیشتر هزینه بر می‌دارند یا محاسبات اصلاحی که باید در مورد پله‌ها انجام شود؟

پلکان‌ها

پلکان ها انواع مختلفی دارند و به دو گروه پلکان درونی و بیرونی تقسیم میشوند.

پلکان درونی

مشابه نردبانی که به دیوار تکیه داده می‌شود، پله مستقیم ساده ترین نمونه پلکان است.

– تصویر مثالی است برای یک نمونه پلکان که بین فریمی‌ از ستون قراردارد. اگر پلکان مستقیم در فضای بزرگتری قرار گیرد دسترسی به طبقات مختلف توسط یک راهرو امکان پذیر می‌شود.

این نمونه برای ساختمان‌های عمومی‌ بسیار خوب عمل می‌کند. پلکان مربوط به طبقه بندی به راحتی پیدا می‌شود و راهرو این اجازه را می‌دهد که رفت و آمد به تمام اتاق‌‌‌ها بدون هیچ مشکلی میسر باشد. پله‌ای اقتصادی برای اکثر فضا‌‌ها و همین طور موردی بهتر برای خانه سازی‌های انبوه حالت مربعی است با پله‌های مستقیم در سایزهای یکسان که مشابه هم قرار گرفته اند.

راه حل رایج دیگر استفاده از دو پلکان مستقیم به همراه یک پاگرد میانی بین آن‌ها است. اگر پاگرد پله‌‌‌ها در جدار دیوار خارجی قرار گرفته باشد امکان دسترسی به نور طبیعی نیز فراهم می‌شود.

برخی نمونه ها برای تکرار در طبقات مختلف مناسب است. یک رشته پلکان عریض در ابتدا شروع می‌شود، تا به اولین پاگرد برسیم و بعد به دو رشته پلکان دیگر تقسیم می‌شود که از اولی کم عرض تر هستند.

اما در مدل های دیگر دو رشته پلکان از جهات مختلف شروع شده و بالا می‌روند. این پلکان به شرطی که تنها یک بار به کار رود تاثیر خیلی خوبی را در ساختمان  دارد.

در تصویر های بعدی، دو رشته پلکان که از دو جهت مختلف بهم رسیده و یک رشته پلکان را ایجاد می‌کنند پلکان را ایجاد می‌کنند. این نوع پله برای گذرگاه ها به خصوص با دو ورودی توصیه می‌شود به طوری که از دو جهت به طور مساوی امکان مسیریابی به راحتی امکان پذیر است.

مدل نشان داده شده در تصویرهای بعدی، رشته پله‌هایی با پله‌های ابتدایی است که به سمت بالا هدایت می‌شود و برای فضاهایی با ارتفاع زیاد استفاده می‌شود به طوری که کل پله از هر طرف دیده می‌شود.

مدلی پرخرج برای پله‌‌‌ها، به طوری که پله‌‌‌ها جهت خود را در هر طبقه عوض می‌کنند تا به طور متناوب دسترسی به قسمت‌های مقابل هم امکان پذیر باشد. این نوع پله مناسب مکان‌های ویژه است.

تغییر شکل هندسی پلکان مستقیما به ایجاد پله‌های مارپیچی منتهی می‌شود. در موقعیت‌های حاد فضایی مثل گوشه‌های بنا، دو رشته پله روی یک سطح مثلثی شکل قابل اجرا است. نوع دیگر از این نوع پله‌هایی است که سه رشته و در همان سطح مثلثی شکل بالا می‌روند اما در این حالت پاگرد‌‌ها کوچک می‌شوند، نوع دیگر دو رشته بر روی یک کثیرالاضلاع برای مثال یک شش ضلعی است که یک کاج پلکان با کیفیت فضایی عالی به وجود می‌آورند.

نمونه ایدیگر نمایانگر بهره برداری از شکل هندسی در همه وجوه است که درآن، اضلاع یک هشت ضلعی را متناوبا با رشته‌های پله و پاگرد می‌سازند.

تیر نازک میان پلکان در مدل پله‌های منحنی حرکت روی پله‌‌‌ها را برای افراد مسن سخت کرده و برای حمل و نقل اشیا بزرگ ‌آن را نامناسب می‌کند. البته برای پله‌های با نیم چرخش و پله‌های با پلان بیضی شکل این طور نیست. در این مدل‌‌‌ها فرد با ریتمی‌ منظم میتواند به راحتی حرکت کند.

چیزی که باید به ‌آن توجه شود تکرار نشدن چرخش پله‌‌‌ها و پله‌های مستقیم است زیرا مانع این می‌شود که یک ریتم طبیعت حرکت خود را داشته باشد.

پلکان بیرونی

همان طور که واضح است پله‌های بیرونی به نوعی فرم دهنده فضای خارجی هستند. آن‌ها نوعی ساخته انسانی در مناظر طبیعی بیرون هستند. به عبارت دیگر نوعی بیان کننده معماری انسان در محیط طبیعی و شهری بیرون است و با نیازهایی عموم ارتباط برقرار می‌کند.

به طور مثال پله‌ای بزرگ و بی تناسب، با محور تقارنی نامناسب را در نظر بگیرید که چگونه می‌تواند در فضا سازی بیرون تاثیر بگذارد.

در مثالی دیگر پله‌های بیرونی می‌توانند به عنوان پایه‌های ستون نیز عمل می‌کنند. به طور ساده اگر پله‌‌‌ها در یک زمین تپه دار پدیدار شوند، ‌میتوان این نکته را فهمید که این منطقه توسط انسان در رفت و آمد است و این به عنوان یک نوع تسهیلات در پیاده روی در‌آن منطقه به شمار می‌رود.

از طرف دیگر، پله‌های بیرونی گاهی اوقات خود فضاهای خاص خود را به وجود می‌آورند، می‌توانند به مکان هایی برای قرار و ملاقات و یا مکانی برای دستیابی به مناظر زیبایی از اطراف تبدیل شوند. با تمام این نکات این که بخواهیم از پله‌‌‌ها خیلی راحت بگذریم و فقط به این نظر که رابط بین دو نقطه هستند غیر منصفانه به نظر می‌رسد.

نوع دیگری از  پله بیرونی مستقیم که برای دستیابی به ساختمان به قسمت‌های کوچکتر تقسیم شده اند. وقتی کسی در پایین پله قرار می‌گیرد، تحت تاثیر فردی که در بالا ایستاده قرار می‌گیرد. هم چنین زاویه دسترسی از کف به بالا توسط پله نیز دارای اهمیت است و ارتباطات احتمالی متفاوتی را به وجود می‌آورد. اگر احساس ما نسبت به فضای اطرافمان بدون عیب باشد، این نکته کاملا قابل درک است.

چیزی که ما در این زمان بیشتر تجربه می‌کنیم این است که وقتی یک نفر با عجله از پله بالا می‌رود، ناگهان در یک بازه زمانی کوچک گیج می‌شود که علت، تقسیم شدن ‌آن در یک زاویه مستقیم به دو پله است.

پله‌هایی که به طور موازی هم دیگر بالا می‌روند طبقات مختلف را از هم مستقل کرده و نوعی بی اهمیتی را بین آن‌ها نشان می‌دهند. این نمونه ترتیب شبیه مدل‌های تراس‌‌‌ها و بهار خواب است.

نمونه‌ای از مدل شبه دایره‌ای وجود دارد که از سه جهت به سمت بالا می‌رود و نوعی شیب را می‌تواند ارائه کند. پله‌هایی که از هم جدا شده و مجددا مانند هم بالا می‌روند خاصیت خاص خود را دارند که در مکان های عمومی‌ بیشتر استفاده می‌شوند.

مردم هم را ملاقات می‌کنند و دوباره از هم جدا می‌شوند، می‌توانند سرعت خود را طوری تنظیم کنند که دوباره هم را ببینند یا از هم جدا باشند.

نمونه‌ای که بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد و نوعی آزادی را در استفاده از ‌آن نشان می‌دهد، نمونه ای می‌باشد که به نوعی جالب بوده و مدلی خاص می‌باشد. پله مانند یک منحنی بالا می‌رود و در عین حال ضخامت ‌آن کمتر می‌شود.

از نقطه شروع کاربر می‌تواند متوجه این نکته شود که پله‌‌‌ها در مرکز به هم رسیده و پایان می‌یابند. مثال نشان داده شده نمونه دیگری از پله بریده شده است که به طور منحنی بریده شده و به طور موازی به طرف طبقه بالایی می‌رود.

در اینجا جهت مخالفی را از پله نشان داده شده در تصویر قبل مشخص می‌کند، با این تفاوت که در اینجا انتهای پله این تاثیر را از طبقه بالا نشان می‌دهد که نسبت به طبقه پایین حس بی تفاوتی را در مقایسه با تصویر قبل مشخص می‌کند.

نوعی پله شبیه دایره که در تصوایر قبل نشان داده شده، از یک طبقه خود را نمایان می‌کند و به سمت طبقه دیگر ادامه می‌یابد. در ابتدا از یک طرف ادامه می‌یابد و در ادامه به سمت طرف دیگر روانه می‌شود. بعدی نمونه‌ای را نشان می‌دهد که رشته پله مشابه هم به طور منحنی به سمت پایین رفته و از طرف زمین بریده شده است. در نوع دیگر به محض پایین آمدن از یک رشته پله اینکه در کدام جهت نیز مسیر بدهیم کاملا به محیط مربوط می‌شود.

این نوع پیچ متغیر در پله‌های متضاد هم در تصویر مشخص شده اند. همین طور تقسیم به طبقات میانی و پاگردهای میانی بسیار قابل توجه هستند. این نوع مثال چه برای داخلی یا خارجی وقتی ساده می‌باشد بسیار صریح و واضح است و یا همانند یک ترتیب قرار گیری فریبنده میباشد.

در برخی نصف پلکان حالت بالا روندگی دارد و نصف دیگر دارای حالت برش خورده است. جدا از ترکیب زیبای خطوط، پاگرد گرد در وسط پلکان، مرکزی پرمعنی را نشان می‌دهد. در این جا طبقه بالایی بسیار برجسته به نظر می‌رسد.

نمونه‌های بسیار کمیاب برای پله‌های بیرونی، پله منحنی است. برای یک نتیجه خوب نوعی پلکان که الهام گرفته از برج بابل بوده و می‌تواند نمونه‌ای خاطر آور باشد. در طراح شید می‌توانید مقالات جالبی در این حوزه بیابید.