نما متحرک در معماری چیست؟

در طول تاریخ معماری بخش گسترده ای از نماهای جذاب با به کارگیری مصالح و یا با استفاده از تزئینات به وجود آمده اند. از به کارگیری حاشیه های رنگ آمیزی شده در پارتنون یونان باستان تا نماهای سراسر شیشه ای آسمان خراش های مدرن، هنر معماری در ابتدا فقط معماری استاتیک یا ساکن بوده است و تنها تغییر قابل مشاهده در نمای ساختمان ها تغییرات ناشی از اثرات زیست محیطی مثل نور، باران، زنگ زدگی و غیره بوده است که امروزه با به وجود آمدن بحث نما متحرک در معماری به سوی پیشرفت در این حوزه گام برمی‌داریم.

هرچند با پیشرفت تکنولوژی، نماهای خارجی ساختمان ها نیز تغییر کرده است اما اثرات تغییرات زیست محیطی بر نمای ساختمان ها همچنان به قوت خود باقی است. با این وجود، جدیدترین تکنولوژی ها به طراحان این امکان را می دهد تا با روش های بسیار جالب به اثرات زیست محیطی که باعث تغییر در نمای خارجی سازه های معماری می شوند پاسخ دهند. در اغلب این طراحی ها از نماهای متحرک استفاده می شود: سازه هایی که به صورت پویا تغییر می کنند و ساختمان ها را از یک سازه یکپارچه و ساکن به سطوحی متحرک تبدیل می کنند.

اشکال مختلف نما متحرک در معماری

نما متحرک در معماری می توانند در طول سال ساختار و اشکال متفاوتی داشته باشند. این نماها عمدتا تلفیقی از عناصر زیبایی شناختی و تکنولوژی هستند و علاوه بر ایجاد  تصاویر خیره کننده، در مقابل تغییرات زیست محیطی مقاوم هستند. یکی از مشهورترین نمونه های این نوع معماری تلفیقی برج های البحر در ابوظبی هستند که توسط گروه معماری آداس طراحی شده اند. نمای این برج ها که به صورت پنل های چتر مانند طراحی شده اند، با توجه به حرکت خورشید باز و بسته می شوند و ساختمان را از تابش و گرمای خورشید محافظت می کنند، نیاز به تهویه هوا را کاهش داده و طول عمر ساختمان را افزایش می دهند. پنل های مذکور نه تنها به لحاظ زیبایی شناسی بسیار خیره کننده هستند و ساختاری شبیه به ستاره دارند بلکه این پنل ها برگرفته از سیستم سایه بان های مورد استفاده در سنت اسلامی هستند و ریشه در میراث و فرهنگ اسلامی دارند.

معماران دیگری نیز از نما متحرک در معماری یا پویا برای مقابله با اثر دما استفاده کرده اند. ارنست گیزلبرخت و همکارش در نمایشگاه فنی کیفر نمونه نمادین دیگری از بکارگیری این روش را به وجود آورده اند. در نمای این ساختمان از ۱۱۲ کاشی فلزی بزرگ که در طول روز برای بهینه سازی نور حرکت می کنند، استفاده شده است. کاربران میتوانند از داخل ساختمان نیز حرکت این ها را به دلخواه خود کنترل کنند تا نمای خارجی را مطابق میل خود تغییر دهند. سازه ی ICT طراحی شده توسط انریک رویز گلی از سطوح بالشتک مانندی به نام ETFE ساخته شده است که در زمستان برای جذب انرژی خورشیدی باز و در تابستان برای ایجاد سایه بسته می شوند. هرچند این سطوح قابلیت حرکت سریع ندارند اما در طول سال در نقاط مختلف تغییر میکنند تا به طور موثر به محرک های محیطی پاسخ دهند.

البته نور و دما تنها فاکتورهای زیست محیطی نیستند که نما متحرک در معماری می توانند به آن ها پاسخ دهند. در نمای خارجی فروشگاه دبنهام در خیابان آکسفورد و پارکینگ ترمینال داخلی بریزبن از ورقه های آلومینیومی موج دار استفاده شده است تا علاوه بر ایجاد مفاهیم زیبایی شناسی،  برای مقابله با جریان باد، هم چنین ایجاد سایه و محافظت در برابر باران  نیز کارآمد باشد.

اهمیت کاربردهای محیطی در نمای متحرک

گاهی در طراحی نما متحرک در معماری مفاهیم زیبایی شناسی در مقایسه با کاربردهای محیطی مثل تنظیم دما، نور و باران اهمیت بیشتری داشته و از اولویت برخوردار هستند. به عنوان مثال در ساختمان UN studio  (Galleria centercity) در کره جنوبی از تکنولوژی نورپردارزی و تصاویر متحرکی که توسط کامپیوتر ایجاد می شود استفاده شده است. اگر چه نمای خارجی این ساختمان تغییری نمیکند اما نورپردارزی رنگی مورد استفاده در نمای این ساختمان به گونه ای طراحی شده است که گویی کل این ساختمان در حال حرکت است.

استفاده از نما متحرک در معماری

استفاده از نما متحرک در معماری پدیده ای جدید است، و ساختارهای مورد استفاده در آن ها نیز به شدت متغیر است. از ماژول های مثلثی گرفته تا سایه بان های خورشیدی غول پیکر و صفحات آلومینیومی که برای نمایش تصاویر متحرک از آن ها استفاده می شود. هر طراحی هدف خاص دارد و ممکن است شکل منحصر به فردی نیز داشته باشد. همان طور که طراحان دریافته اند استفاده از این نما متحرک در معماری می تواند به ابزاری قدرتمند برای غلبه بر محدودیت های معماری کهن در زمینه زیبایی، استحکام و راحتی با استفاده از روش ها و تکنولوژی های مدرن تبدیل شود.