محدوده ي مورد مطالعه در پروژه طرح شهرسازی 3 حدفاصل خيابان نواب صفوي (پايين خيابان) تا ميدان پنج راه پايين خيابان، 17 شهريور تا چهارراه بيت المقدس (فلكه ي آب) مي باشد . نخريسي، خيابان فدائيان اسلام و خيابان امام رضا ع( ) (خيابان تهران) حد فاصل ميدان بسيج مستضعفين (فلكه برق) تا ميدان اين محدوده كه يكي از قديمي ترين مناطق شهر مشهد است، جزء مهم ترين اين مناطق نيز به شمار مي آيد كه مهم ترين كم مهري مسئولين قرار گرفته و رسيدگي بيشتري را طلب مي كند . دليل آن همجواري محدوده با حرم مطهر مي باشد، از اين رو محدوده ي مذكور نياز به توجه ويژه اي دارد، هر چند كه تاكنون مورد و تابستان علاوه بر ساكنين شهر مشهد، پذيراي خيل عظيم زائرين نيز مي باشد . محدوده ي 17 شهريور به دليل وجود صنف فروشندگان البسه و هم چنين ورودي بازار رضا در همه ي ايام بالاخص تعطيلات عيد ديرينه دارد و هنوز بافت تاريخي خود را تا حدودي حفظ كرده است . خيابان نواب صفوي با نام قديمي پايين خيابان ـ كه در جاي خود به وجه تسميه ي اين نام هم اشاره خواهد شد ـ قدمتي اماكن پذيرايي و گردشگري چون هتل ها همه ساله و در تمام ايام پذيراي زائران حرم مطهر امام رضا ) ع( است . خيابان امام رضا ) ع( كه به علت منتهي شدن آن به جاده ي تهران در قديم با نام خيابان تهران شناخته مي شد، به دليل وجود آثاري مانند مجموعه ي حرم مطهر ، مدرسه عباسقلي خان و… . اين محدوده براساس نقشه هاي موجود در طرح شهرسازی 3 قدمتي بيش از 134 سال دارد، از اين رو هنوز آثاري از گذشته در آن موجود است.
برای دانلود طرح شهرسازی 3 روی لینک زیر کلیک کنید:
[maxbutton id=”1″ url=”https://tarahshid.com/product/tarhe3// ” ]
محدوده ي تاثيرگذار در طرح شهرسازی 3 و معرفي تاثيرات
خيابان امام رضا ع در طرح شهرسازی 3 به دليل منتهي شدن به حرم مطهر از يك سو و از ديگر سو به پايانه ي مسافر بري و همچنين ارتباط آن با فرودگاه ، همواره مسيري است براي اتصال اين دو مكان به مهم ترين عنصر توريستي ـ زيارتي مشهد؛ در امتداد خيابان مذكور يعني خيابان طبرسي نيز با ايستگاه راه آهن مرتبط است و مي توان گفت كه فرودگاه، پايانه مسافربري و همچنين راه آهن از عواملي است كه به دليل تاثير گذاري بر روي محدوده ي مورد مطالعه، شعاع وسيعي را به عنوان محدوده ي تاثير گذار مطرح ها و رابطه آن با فرودگاه نيز در انتخاب محدوده ي تاثير گذار، موثرند . مي كند؛ از طرفي بلوار مصلي به عنوان يكي از قطب هاي تجاري مشهد و خيابان امام خميني (ارگ) به دليل وجود كنسولگري همچنين محدوده ي مورد مطالعه طرح شهرسازی 3 خود نيز بر شهر تاثيرگذار است، و اين تاثير به حدي است كه مي توان كل شهر را جزء محدوده ي تاثير پذير معرفي نمود، از اين رو به دليل حجم بالاي اين مقوله، محدوده ي بلافصل يا همان حوزه ي نفوذ كه شامل محدوده هاي تاثير پذير و تاثير گذار است را در محدوده اي كوچك تر كه بيشتر تاثير گذاري آن بر محدوده مورد مطالعه مطرح است، محدود نموده و به طور كلي و به صورت كاملا اجمالي محدوده ي بلافصل را اين گونه معرفي مي نماييم : حد فاصل بلوار ولايت،شهيد رستمي، بزرگراه كلانتري، خيابان امام خميني، ميدان شهدا، بلوار خواجه ربيع، بلوار كاوه، بلوار وحدت و بلوار مصلي است.
خصوصيات محدوده ي مورد مطالعه طرح شهرسازی 3
همجواري محدوده ي مورد مطالعه با حرم مطهر امام رضا ) ع( مهم ترين ويژگي اين محدوده است، كه سواء از بحث زيارتي آن، مهم ترين عامل در جذب توريست در سطح شهر و بالاخص محدوده ي اطراف حرم مي باشد كه محدوده ي مورد مطالعه نيز جزئي از آن است، و اتصال بالاخيابان و پايين خيابان بوسيله ي بزرگترين ميدان اجتماعي شهر مشهد، طرح شهرسازي 3 دهد تا به راحتي با دو محدوده ي متفاوت شهر در ارتباط باشد . يعني صحن جامع رضوي ؛ اين امكان را به زائر پياده مي همان طور كه قبلا نيز ذكر شد، ميدان 17 شهريور يكي از شهر عمل مي كند . قطب هاي تجاري است و به عنوان بورس لباس در سطح خيابان امام رضا ) ع( با وجود اماكن پذيرايي بي شماري چون مجلل ترين هتل ها در حكم قطب جهانگردي ـ مسافرين است . پذيرايي آماده ي ارائه خدمات به تمامي زائرين و محدوده ي مورد مطالعه با توجه به طرح جامع شهر مشهد جهانگردي مي باشد . شامل بافت تاريخي، مركز شهر و كاربري توريستي ـ از مهم ترين خصوصيات محدوده ، قدمت بالاي آن است؛
تهران در 1311 هجري شمسي و… . احداث پايين خيابان در زمان شاه عباس صفوي، خيابان اين محدوده شامل محلات پايين خيابان، عيدگاه و زير محلات جديدها، سر حوضان و چاه نو مي باشد. دروازه ي قمري، جزء يكي از دروازه هاي مهم ورودي شهر بوده كه خود مبين قدمت چند صد ساله ي محدوده است . عيدگاه در نقشه ي به دست آمده از سال 942 هجري است.
تقسيم محدوده این طرح شهرسازی به نواحی همگن
جهت مطالعه يك سايت در طرح شهرسازی 3 بهتر آن است كه سايت را به نواحي همگني تقسيم نمود، اين امر در درجه ي اول كمك به يافتن شناختي درست و كامل از سايت مي نمايد و در ضمن مي توان از اين طريق تاثير پتانسيل هاي هر يك از اين نواحي را در رشد و يا ركود ناحيه ديگر بررسي نمود. براي شناسايي اين تفاوت ها مي توان از ديدگاه هاي متفاوت سايت را مورد مطالعه قرار داد ، اين ديدگاه ها مي تواند، شكل بافت، فرهنگ حاكم بر آن، اقتصاد، سياست هاي حاكم، ترافيك، نوع كاربري و شبا… د و در نهايت نواحي كه داراي ويژگي هايي يكسان هستند را به عنوان نواحي همگن وضع موجود معرفي مي همگن را تغيير داده و به ناحيه بندي جديدي دست بيابيم. نماييم؛ در فاز دوم كه به طراحي سايت مي پردازيم، با توجه به شناختي كه از آن به دست آمده ممكن است اين نواحی است.
تعيين عناصر تاريخی در محدوده طرح شهرسازی 3
از عناصر تاريخي طرح شهرسازی 3 حرم مطهر امام رضا ) ع( را مي توان نام برد. حرم مطهر حضرت رضا عليه السلام كه شامل مجموعه بنايى نفيس و تاريخى در قلب شهر مقدس مشهد است ، گذشته از آن كه بزرگترين كانون زيارتى ايران است و سالانه حدود دوازدهميليون زائر و مسافر را به سوى خود جلب مي كند، از نظر ارزشهاى تاريخى و معمارى نيز گرانقدرترين مجموعه در اين كشور مي هنر معماري ايراني ـ اسلامي كرده است . باشد. طى هزار و دويست سال گذشته پيوسته ابنيه جديدى بر اين مجموعه افزوده شده و آن را تبديل به گنجينه اى بي مانند از قديمي ترين بخش حرم همان بقعه مطهر ( بقعه هارونى ) است كه ضريح حضرت را احاطه كرده است. اين بقعه كه اساس آن بايد متعلق به اواخر قرن دوم هجرى باشد در طول زمان احتمالاً چندين بار مرمت شده است. قديمى ترين كاشي هاى حرم وشايد ايران، مشهور به « كاشيهاى سنجرى » زينت بخش قسمتهاى تحتانى ديوارهاى اطراف بقعه مطهر مي باشد. گنبد طلا نيز بر روى همين بقعه قرار دارد، كه معلوم نيست صورت فعلى آن در چه زمانى احداث شده است. اما اولين بار شاه تهماسب صفوى آن را فلزپوش و مطلاّ كرده، كمى بعد هم شاه عباس صفوى ساقه آن را با خشت زراندود پوشانده است . بناى مشهور به مسجد بالاسر كه ظاهراً مقبره يكى از دولتمردان غزنوى به نام ابوالحسن عراقى است پس از بقعه مطهر قديمي ترين رواق در طرح شهرسازی 3 حرم حضرت رضاست. در عهد ايلخانان نيز ساخت و سازهايى در حرم صورت گرفته، از جمله مدرسه و مسجد ديگرى در بالاسر حضرت احداث شده كه ابن بطوطه مغربى در آغاز سده هشتم آن ابنيه را ديده و توصيف كرده، اما در عهد تيمورى كه حرم شديداً توسعه يافته آن ابنيه تغيير شكل و كاربرى داده است.
بناهايى كه توسط تيموريان در حرم حضرت رضا ساخته شده عبارتند از:
- رواقهاى دارالحفّاظ ( در قبله و جنوب بقعه مطهر )، دارالسياده ( در غرب دارالحفّاظ )، دارالسلام در( شرق دارالحفّاظ )، و بالأخره مسجد عظيم و باشكوه جامع گوهرشاد، كه تماماً به اهتمام خود گوهرشاد احداث شده اند .
- در همان عهد و در طرح شهرسازی 3 مدرسه اى به نام « شاهرخى » يا بالاسر نيز ساخته شده كه در قرن حاضر تبديل به رواقى به نام « دارالولايه در » بوده است. پس از عهد تيموريان جدي ترين گسترش حرم در زمان صفويه، خصوصاً زمان شاه عباس اول صورت گرفته است. قسمت بالاسر حضرت شده است. اولين صحن حرم را هم امير عليشير نوايى احداث كرده، كه شامل يك چهارم صحن عتيق ايجاد صحن عتيق توسط خود شاه عباس، رواق هاى «گنبد االله وردى خان « و » حاتم خانى » توسط دو تن از دولتمردان وى در قسمت شرق بقعه مطهر و پايين پاى حضرت از عمده اَبنيه دوره مزبور است، كه از اين ميان گنبد االله وردى خان از كاشيكارى و معمارى نفيسى برخوردار مي باشد. رواقهاى مسجد پشت سر، مسجد رياض و توحيد خانه در شمال بقعه مطهر نيز از نوساخته هاى دوره صفوى است. كاشى كارى نفيس صحن عتيق ( انقلاب ) هم در زمان شاه عباس دوم صفوى (1052ـ1077 ( صورت گرفته است .
- احداث دومين گلدسته حرم ( جنب ايوان عباسى در شمال صحن عتيق ) و طلا كارى آن، و نيز مطلاّ كردن گلدسته مجاور گنبد و ايوان نادرى ( طلا ) و ايجاد سقّاخانه داخل صحن عتيق ( مشهور به سقّاخانه اسماعيل طلايى ) از خدمات بارز نادرشاه در حرم حضرت رضا عليه السلام بوده است.
- در زمان قاجاريه و در طرح شهرسازی 3 هم رواق « دارالسعاده » توسط اللهيارخان آصف الدوله و مدرسه « علينقى ميرزا » در شرق بقعه مطهر احداث شده كه مدرسه بعداً تبديل به رواق « دارالذكر » گرديده است. صحن نو ( آزادى ) هم از نوساخته هاى فتحعلى شاه قاجار است، كه در زمان ناصرالدين شاه كاشى كارى و تكميل و ايوان غربى آن طلا كارى و مشهور به « ايوان طلاى ناصرى » شده است. آيينه كارى حرم در دوره قاجاريه رواج يافت، اولين كارخانه برق ايران نيز در همان زمان براى حرم حضرت رضا عليه السلام داير شد .
- بالاخره در عهد پهلوى اول فلكه اى در گرداگرد حرم ايجاد شد و صحنى جديد در جنوب شرق حرم احداث گرديد ( پهلوى سابق، امام خمينى كنونى)، نيز در شمال غرب صحن مزبور بنايى به نام سالن تشريفات ايجاد شد. در زمان پهلوى دوم هم عموماً رواق هاى پيشين ترميم و بهسازى شدند. از سال 1354 خورشيدى نيز تخريب بازارها و اَبنيه داخل فلكه آغاز شد، كه در سالهاى پس از انقلاب اين اَمر به بيرون از فلكه نيز تسرّى يافت و صحنها و رواقهاى جديدى بر مجموعه اَبنيه تاريخى پيشين افزوده گرديد .
- حرم حضرت رضا عليه السلام در آغاز در طرح شهرسازی 3 « مشهد الرضا » خوانده مي شد، اين نام بعدها به صورتهاى مشهد و « مشهد مقدس به » همه شهر گفته مي (. شد سايت شهرداري مشهد مقدس ) عناصر تاريخي سايت، بيشتر به شكل نمايي از ساختمان ها در خيابان نواب صفوي (پايين خيابان) قرار دارد، كه البته از آن چيزي جز كاشيكاري ها باقي نمانده و در حال حاضر متروكه است، در كنار اين ساختمان ها ، كاروانسراهايي نيز ديده مي شود، كه همكنون يا به صورت كوچه اي عمل مي كند كه در ورودي خود داراي درب است و يا حكم انبار و گاراژ دارد، در هر دو صورت جز درب اين كاروانسراها كه به دليل قرارگيري در لبه ي اصلي بيشتر مورد توجه است و سعي شده با هم رنگ نمودن آن با جداره ي خيابان، شكلي ساده و منظم به آن دهند، درون آن رو به نابودي است و عدم رعايت اصول ايمني به خصوص در رقم نمي زند. زمينه ي برق رساني به اين مكان ها چيزي جز داستان قديمي و تكراري تخريب را براي اين عناصر به جا مانده از گذشتگان از بناهاي تاريخي كه وقف نقش مهمي در احداث و سپس ادامهي حيات آن، تا كنون با همان صلابت و استواري گذشته، داشته است، مدرسه ي علميهي تاريخي عباسقلي خان در حاشيهي خيابان نواب صفوي (پايين خيابان) نزديك حرم مطهر امام رضا ) ع( است. تنها مدرسهي تاريخي كه با همان بناي ها نخستين و كاشيكاري و نماي اوليه همچنان پس از چهار صد سال فعاليت و تربيت هزاران طلبه و دانش پژوه باقي ماندهي همين مدرسهاست . اين مدرسه در پروژه طرح شهرسازی 3 در سال 1077 ق توسط عباسقلي خان شاملو بيگلربيگي زمان شاه سليمان صفوي احداث و وقف طلاب علوم ديني شده است .
ميزان فرسودگی طرح شهرسازی 3
بر اساس طرح جامع و طرح شهرسازی 3 مصوب شهر مشهد، سايت مورد مطالعه شامل دو بافت تاريخي و مركز شهر است، و با توجه به نقشه ي رشد و گسترش مشهد بين سال هاي 1348ـ 1240شمسي قسمت اعظم سايت در سالهاي 1240و 1330 گسترش يافته، و قسمتهايي از جنوب شرقي سايت نيز در سال هاي 1334و 1348 رشد داشته است. با حضور در محدوده و رويت شكل ساختمان ها و فضاهاي شهري، مي توان به اين نتيجه رسيد كه خيابان امام رضا ) ع( به دليل موقعيت خاص خود نسبت به سه عنصر حرم مطهر، پايانه مسافربري و فرودگاه به طور دائم در حال نوسازي است ، اين روند در خيابان نواب كم رنگ تر است، و بافت تاريخي در محدوده ي بين خيابان نواب و بازار رضا بيشتر ديده مي شود، به شكلي كه هنوز ساختمان هايي هرچند بلا استفاده اما تاريخي در كوچه پس كوچه هاي آن وجود دارد، شكل كوچه ها تنگ و پيچ در پيچ است كه نهايت به فضايي باز ختم مي شود و در آن حتي پله هم موجود است، و اين فضاهاي باز همكنون نقش پاركينگ را ايفا
مي نمايند، هنوز آثاري از چوب در سازه ها ديده مي شود و هنوز آجرهاي پهن و قديمي به چشم مي خورد، هر چند در كنار تمام اين يادگارها، بناهايي با سبك و سياق امروز در حال ساخت است كه نه ارت فاع آن نسبت به حرم رعايت كه به عنصري مذهبي، فرهنگي و تاريخي مي رسد . شده و نه نماي تمام شيشه ي آن معرف خياباني است.
كاربری موجود در این طرح
به طور كلي كاربري ها در طرح شهرسازی 3 در راسته ي خيابان هاي اصلي بيشتر تجاري است و ميدان 17 شهريور و بازار رضا از مهم ترين مراكز كه در داخل بافت محدوده به صورت حسينيه هايي است كه در كنار كاربري مذهبي، اقامتي نيز مي باشند . تجاري به حساب مي آيند؛ همچنين در اين راسته هاي اصلي مراكز اقامتي مانند هتل ها و مهماپذيري ها نيز ديده مي شود سايت به دليل هم جواري با حرم مطهر امام رضا ) ع( و نياز زائرين به مراكز خريد تا حدودي از لحاظ كالبدي توانسته پاسخگو باشد، اين پاسخ تنها به وجود اماكني با پتانسيل لازم جهت ارائه اين خدمات است ولي از نظر محتوا نتوانسته نياز مشتري خود را شناسايي كند. مراكز خريد در ميدان 17 شهريور بيشتر به بورس البسه اختصاص يافته و مسلما زائرين از اين مجموعه ها جهت خريد سوغات هيچ بهره اي نمي برند، در اين كنار مجموعه ي بازار رضا كه تاريخچه و علت احداث آن در ادامه ي همين بحث خواهد آمد، مكان مناسبي براي فروش سوغات مشهد به زائرين است ولي طرح شهرسازی 3 آن هم نتوانسته به درستي اين وظيفه را انجام زائر بارگاه ملكوتي امام هشتم باشد و بتواند خاطر ه سفر را در ذهن او حك كند . دهد، از اين رو بازار تبديل شده به مركز خريدي كه همه گونه جنس در آن يافت مي شود به جز سوغاتي كه به راستي در شان بافت درون محدوده ، بالاخص در حدود خيابان نواب مسكوني است و اين مسكوني در حالتي است كه ساكنين آن در زمان ي اقتصادي نيز مي برند . اوج حضور مسافرين و زائرين با اجاره دادن اتاق از آن بهره در كوچه پس كوچه هاي قديمي نيز بازار ها و چهارسوق هايي ديده مي شود كه در كنار عملكرد محلي تا حدود ي هاي اغذيه، عكاسي و… . نيازهاي روزانه ي زائرين را نيز تامين مي كند، مانند مغازه مجتمع بازار رضا درنزديكي حرم رضوي واقع شده و با ساختار سنتي و مغازههاي متعدد، يكي از اصليترين مراكز خريد و فروش و تجارت زائران و مسافران و مجاوران است. احداث اين بازار همزمان با تخريب اطراف فلكه حرم جهت گسترش حرم رضوي شروع و در سالهاي نخست دهه پنجاه پايان يافت. تعدادي از حجرههاي بازار رضا به مغازهدارهايي كه در طرح توسعه قرار گرفته بودند واگذار شد .
بازار رضا با فاصلهاي كم و در جنوب شرقي حرم در طرح شهرسازی 3 و از ضلع شرقي ميدان بيتالمقدس (فلكه آب) تا ميدان 17شهريور كشيده شده و داراي دو رشته ساختمان دو طبقه با دو دالان موازي مسقف و 17چهارسوق و 11 سرا است كه حد فاصل دو خيابان به عرض 30 متر و طول 800 متر احداث شده و داراي حدود 72000 متر زيربناست. 43000 متر از اين زير بنا در بازار رضا و 29000 متر آن در سراهاي جنبي واقع شده و جمعاً داراي 2096 باب مغازه و حجره رمساحتهاي مختلف است .تعداد 1008 باب مغازه دربازار رضا و 1084 باب حجره در 11 سرا قرار دارد كه از داخل به يكديگر مرتبط ميباشند. طول بازار جمعاً حدود 3 كيلومتر و درازاي هر بازار 750 متر است .
هیچ دیدگاهی برای این نوشته ثبت نشده است.